Geleneksel sanatlarımız hakikatli ve dahi marifetli ustaların rehberliğinde elden ele dilden dile, gönülden gönle bin bir himmet ve gayretle cemiyetimize yeni eserler ve yeni isimler kazanıyor.
Öz sanatlarımızın temel unsuru ustadır
Hemen her sanat ve zanaat dalında olduğu gibi öz sanatlarımızın temel unsuru ustadır. Usta, ustasından öğrendiklerini kendine hiçbir bilgi kırıntısı saklamadan talebesine, kalfasına öğretmekle mükelleftir. Bunun içindir ki sanatkâr dedelerimiz 'Malın zekâtı kırkta bir, ilmin, sanatın ve zanaatın zekâtı yüzde yüzdür' buyurmuştur.
Yazımıza giriş niyetine sarf ettiğimiz sözler tüm geleneksel sanatlarımızda olduğu gibi ebru sanatı için de geçerlidir. İyi bir ebrucu olabilmek için iyi bir ustadan geleneksel usullerle ebru meşk edilmelidir.
Ustasız ebru öğrenilemez
Çünkü ustasız, rehbersiz ebru öğrenilemez. Ebru sanatımızda 'ben yaptım oldu'ya, 'canım böyle istedi'ye, 'bu ebru da böyle olsun'a mahal yoktur.
Doğru ebru yapmak için, tekneden çıkan kâğıda geleneksel Türk ebrusu denilebilmesi için tekne başında hakikatli bir ebrucuyu yıllar yılı izlemek, Türk ebrusunun usul ve âdâbını anlamak, biz kullanışını görmek lazım gelir.
Ebru talebesi hocasını ebru teknesinde göre göre, ustasının ebrularına baka baka, taklit ede ede gün gelir hocası gibi ebru yapmaya başlar. Ve dahi gün gelir hocasından daha iyi ebru yapmaya başlar. Bu keyfiyet böyledir ve dahi böyle olmak zorundadır. Ebru talebesi hakikatli bur ustayı bulduysa hocası arkasında durur, talebesinin önünü ve ufkunu açar ve günü geldikten sonra da 'talebem benden daha iyi bir ebrucudur' der.
Bir Usta, Bin Usta;
Böyle bir giriş yazısını 24 Temmuz Çarşamba günü TİEM`de açılışı yapılan Bir Usta Bin Usta sergisine getirmek için kaleme aldım.
Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Anadolu Sigorta`nın on yıldır yürüttüğü 'Bir Usta Bin Usta' projesi kapsamında İstanbul`da ebru kurslarına katılan öğrenciler kurslarını bitirdi. İki ay süren ebru eğitimlerinden sonra sertifikalarını alan kursiyerleri ebru sanatına yönelik şevklerini artırmak ve sertifikalarını takdim etmek için düzenlenen sergide geleneksel ebru sanatımızın nadide 13 eseriyle birlikte kursiyerlerin 40 ebrusu yer alıyor.
Hatip Mehmed Efendi`nin, Hezarfen İbrahim Edhem Efendi`nin, Necmeddin Okyay`ın, Mustafa Düzgünman`ın, Alparslan Babaoğlu`nun ve talebesi Uğur Taşatan ile kursiyer öğrencilerinin ebrularının yer aldığı sergi bir hafta boyunca İstanbul`un orta yerinde Sultanahmet`te Türk İslam Eserleri Müzesi`nde ziyaretçilerini bekliyor olacak.
Sergi vesilesiyle Alparslan Babaoğlu`nun yetiştirdiği önemli ebrucularımızdan Uğur Taşatan ile Bir Usta Bin Usta projesi ve sergisi özelinde hasbihal ettik.
Önce projenin amacına kısaca değinelim. Bir Usta Bin Usta projesi kamuoyunun ilgisini kaybolmaya yüz tutan mesleklere ve yerel değerlere çekerek, bu meslekleri yeniden canlandırmak ve meslek ustalarının deneyimlerinin geleceğe taşınmasını sağlamak amacıyla düzenleniyor.
Proje, Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü`nün teknik danışmanlığında yürütülüyor. Proje süresince Kültür ve Turizm Bakanlığı, iller ve illerdeki kaybolan ve kaybolma riski olan meslekleri önererek o illerde projenin başarılı bir şekilde yürütülmesine destek sağlıyor. Bakanlık yine bu bağlamda sivil toplum kuruluşlarını belirleyip İl Kültür ve Turizm Müdürlüklerini yönlendiriyor. Belirlenen illerde 3 ila 6 ay süren mesleki kurslar düzenleniyor. Kurs süreleri, mesleğin/sanatın öğretim süresine göre farklılık gösteriyor.
Proje kapsamında her yıl 5 ilde kaybolma tehlikesinde olan mesleklerin kurslarının açılıp, her meslek için 15 ile 20 arasında kursiyer eğitilerek 10 yıl boyunca 50 ilde toplam 1000 usta adayının yetiştirilmesi hedefleniyor.
Hemen her yaş aralığından ve meslekten olan kursiyerlerin arasında öğrenciler de var, öğretmenler de, ev hanımları da var, heykeltıraşlar da;
Temel bilgileri verilen kursların sonunda katılımcılara sertifikaları veriliyor. Kurslardaki eğitimler tabii ki ilgili sanat, meslek ve zanaat dallarının 'abc'si mahiyetinde. Kurslarda temel eğitimleri alan talebelerin ustalarıyla birlikte gidecekleri uzun yollar ve sabır içinde geçilecek yıllar var;
Uğur Bey, sergi fikri nasıl ortaya çıktı? Ne kadar zamandır hazırlıklar yapılıyor?
1 Usta 1000 Usta projesi Anadolu Sigorta tarafından hayata geçirilmiş ve 10 senedir devam etmekte olan bir proje. Bu sene eğitim verilen branşlardan bir tanesi de ebruydu. İstanbul İl Kültür Turizm Müdürlüğü`nün ve Bilim Kültür Sanat Derneği`nin (BİKSAD) destekleriyle gerçekleştirilen ebru derslerini Hocam Alparslan Babaoğlu`nun himmetleriyle bendeniz verdim.
Derslere, kursa, eğitimlere ilgi nasıldı?
BİKSAD Ebru Atölyesi`nde gerçekleştirdiğimiz derslere yoğun bir başvuru oldu. Bu sebeple yaptığımız mülakat neticesinde belirlediğimiz 12 arkadaşımızla 152 saat boyunca yoğun bir çalışma gerçekleştirdik. Tüm arkadaşlarım özveriyle derslere iştirak ederek belli bir mesafe kat ettiler. Burada yeri gelmişken belirtmek istediğim bir husus var.
Tabii ki, buyurunuz Uğur Bey.
Ebru eğitimi yoğun çalışma isteyen, uzun ve zor bir süreçtir. Bu sanatta usta olmak için yıllar boyunca çalışmak gerekir. Bu çalışma usta-çırak ilişkisi içerisinde ve meşk usulüne riayet ederek olmalıdır. 12 arkadaşım da bu ciddiyetin farkına vararak ebru derslerine devam etmek istediklerini belirttiler. İki ay kursa gidenin kendini ebru ustası zannettiği günümüzde böylesine ferasetli kişilerle çalıştığım için mutluyum.
Derslerimizin neticesinde arkadaşlarımın 40 ebrusunun yer aldığı bir sergi açtık. Sergide Hocam Alparslan Babaoğlu`nun ve bendenizin de 4`er tane ebrusu yer aldı. Ayrıca Hocam Alparslan Babaoğlu`nun ve bendenizin koleksiyonunda yer alan Hatip Mehmed Efendi, Edhem Efendi, Necmeddin Okyay ve Mustafa Düzgünman`a ait ebrular da sergilendi. Türk ebrusu silsilesine mensup ebrucuların ve günümüz öğrencilerinin eserlerinin bir arada sergilenmesi sergiyi daha da kıymetlendirdi. Arkadaşlarımız bir geleneği devam ettirdiklerinin idrakine bu vesile ile daha da iyi vardılar.
Kursiyerlerle birlikte neler yaptınız?
Arkadaşlarımızla yoğun bir çalışma dönemi geçirdik. 2 ay boyunca tüm cumartesi ve pazar günleri birlikte ebru çalıştık. Derslerimiz resmiyette 6 saat sürüyordu ancak biz her seferinde bu süreyi geçtik. Arkadaşlarım erkenden geliyor ve normal saatimiz bittikten sonra çıkıyorlardı. Toplam 152 saat karşılığında derslere katıldıklarını gösterir katılım belgelerini aldılar. Ancak az önce de belirttiğim gibi bu belgeler ustalık belirtir belgeler değildir. Diploma veya icazet anlamına gelmez. Arkadaşlarım bunun bilincindeler ve kendileriyle çalışmaya devam edeceğiz.
Serginizde geleneksel ebruculuğumuzun yüz akı eserler sergileniyor. Geleneksel Türk ebrusu nedir? Ve dahi ne değildir?
Türk ebrusu bir kâğıt süsleme sanatıdır. Kumaşa ya da cama ya da başka bir malzemeye Türk ebrusu yapılmaz. Ü zerine yazı yazmak, hat levhalarının pervazlarında kullanılmak, ciltlerde yan kâğıdı yapılmak ya da çarkuşe cilt üretmek gibi amaçlarla ebru yapılır. Günümüzde beğenilen eserler duvarlara da asılabiliyor.
Ebrunun aslî amacı yazıyı süslemektir
Ancak aslî amaçduvara asmak değil yazıyı süslemektir. Türk ebrusu ustadan çırağa intikal eden bir geleneğe sahiptir. Hüdayinabit ya da otodidakt ebrucu olunmaz. Mutlaka bir ustanın önünde diz çökmek gerekir.
Ebru yapana ebrucu denilir
Türk ebrusunda ebru yapan sanatçıya ebrucu denir. Ebruzen ya da ebrukâr ya da başka bir şey denmez. Türk ebru geleneğinde suda erimeyen, güneşte solmayan, asit ve kazein gibi kâğıda zarar veren yabancı maddeler içermeyen boyalar kullanılır. Guaj boya, akrilik boya, oto boyası, seramik boyası gibi boyalarla Türk ebrusu yapılmaz.
Tekneye boya dökülerek Türk ebrusu yapılmaz
Türk ebrusu kıvamı arttırılmış suyun üzerine fırçalarla boya serperek ya da kumlu ebruda olduğu gibi boyayı bizle damlatarak elde edilir. Tekne üzerine boyayı dökerek Türk ebrusu yapılmaz. Suminagashi tekniği ile yapılan boyalı kâğıtlar Türk ebrusu değildir.
Battal ebru ebruculuğumuzun temelidir
Türk ebrusunda sitilizasyon esastır. Çiçekler sitilize edilerek ebru yapılır. Bu sebeple perspektif verilerek üçboyutluymuş hissi uyandırılan gerçekçi çiçekler Türk ebrusu sınıfına girmezler. Ayrıca Türk ebrusu çiçekli ebrudan ibaret değildir. Battal ebru Türk ebrusunun temelini oluşturur.
Ebru teknesinden çıkartılan bir kâğıda Türk Ebrusu denilmesi İçin hangi hususiyetleri taşıması gerekir?
Hocamın sürekli belirttiği gibi tekneden çıkan bir kağıt Edhem Efendi, Necmeddin Okyay ve Mustafa Düzgünman çizgisinde yapılmışsa o ebru Türk ebrusudur. Ancak burada değinmek istediğim bir husus var.
Lütfen, sizi dinliyoruz;
Bir ebrucunun bu saydığım silsileden geliyor olması yaptığı ebruların Türk ebrusu olarak kabul edilmesi için yeterli değildir. Bir önceki sorularınızda izah etmeye çalıştığım şekilde yapılan ebrular kim tarafından yapılmış olursa olsun Türk ebrusu değildir.
Serginiz yoğun bir ilgiye mazhar oldu. Bu keyfiyeti nasıl telif ediyorsunuz?
Sergi kıymetli Hocam Alparslan Babaoğlu, Uğur ve Çiçek Derman Hocalar, İstanbul Vali Yardımcımız, İstanbul İl Kültür Müdürümüz, Topkapı Sarayı Müzesi Müdürümüz, Kültür Bakanlığı Somut Olmayan Kültürel Miras Daire Başkanımız, basın mensupları ve kıymetli sanatseverlerin katılımıyla gerçekleşti. Yoğun bir ilgi olduğunu rahatlıkla söyleyebilirim. Tüm değerlerimizin içinin hızla boşaltıldığı günümüzde kadim geleneklerimizi günümüze taşıyan bu sergiyi insanların özellikle görmek istediklerini düşünüyorum. Türk ebrusuyla uğraşanların geçmişle gelecek arasında ebru vasıtasıyla bir bağ kurdukları ve bu bağın her geçen gün daha da sağlamlaştığı kanaatindeyim.
Sizin ilave etmek istediğiniz hususlar nelerdir?
Bendeniz hepimizin tarihimizi, kültürümüzü ve bilhassa sanatımızı iyi bilmemiz gerektiğini düşünüyorum.
Ustaların yolundan gidenlere selâm olsun
Bizi biz yapan bu olgular geleceğe doğru emin adımlarla yürümemizi sağlayacaktır. Ustaların yolundan yürüyenlere selâm, minnet ve muhabbet ile;
