Ü niversiteye başladığım ilk yıllarda Ankara Ü niversitesi İletişim Fakültesinde ilk birinci sınıfta öğrenmiştim troleybüsün adının Türkçe`de boynuzlu götürgeçolduğunu ama tabi ki tutmadı ve unutuldu gitti. Peki, Troleybüs nedir, ilk nerede kullanılmış, kim icat etmiş, İstanbul`a ne zaman gelmiş. İşte detaylar:
İLK OLARAK 1882`DE BERLİNDE KULLANILIYOR
Troleybüs kelime anlamı bakımından elektrik gücüyle yürütülmek üzere direkler arasına gerilen tellere sürünen makaralı aygıt (trolley) ile, omnibus`un kısaltılmasıyla ortaya çıkan 'bus' kelimelerinden meydana gelmiş; Tarihte ilk kez 29 Nisan 1882 tarihinde Ernst Werner von Siemens tarafından tasarlanarak 'Elektromote' adı ile Berlin`inde kullanılmış. 1900`lere girilirken Alman mühendis Max Schiemann tarafından geliştirilerek İngiltere ve Amerika`da kamunun yararına sunulmuş.
TÜ RKİYE`DE İLK ÖNCE ANKARA`DA KULLANILIYOR
1930`lu yıllarla birlikte dünyanın tüm büyük şehirlerinde kullanılmaya başlanan troleybüslerin ülkemize ilk girişi 2 Eylül 1945 tarihli Akşam Gazetesinde şöyle yazılmış: 'Ankara için, tanınmış bir Amerikan firmasına 10 troleybüs sipariş edildi. Troleybüsler 1945 yılı sonuna kadar şehre girecekler ve Ulus Meydanı &ndash Bakanlıklar ile Ulus Meydanı &ndash İstasyon arasında işletilecekler.'
VE TROLEYBÜ S İSTANBUL`DA
İlk kez İtalya`da üretilmiş olan ve 60`lı yıllarda Avrupa`nın pek çok ülkesinde kullanılmaya başlanan bu elektrikli otobüsler için, Türk-İtalyan ticari anlaşmasından da yararlanılarak, İtalya`daki Asaldo San Giorgio firmasına ait troleybüs araçlarından 100 âdetinin siparişi 1956-1957 yıllarında kesinleşir. 1961 yılı başlarında, İtalya`dan getirilen Ansaldo San Giorgio marka 1 adet körüklü troleybüsün Eminönü-Topkapı hattında deneme seferleri yapmasının takiben, İstanbul`da çalışacak troleybüslerin İtalya`dan gemiler ile nakli gerçekleştirilir ve ilk grup troleybüslerden 76 adeti, Mayıs ayında Salıpazarı Rıhtım`ında karaya iner.
27 Mayıs 1961 günü, Sefere ilk çıkan troleybüse '27 Mayıs' adı konurken, günün anısına ilk gün ulaşım seferleri de halka ücretsiz olarak verilir. Güçbeslenmesi çift havai elektrik hattından sağlanan ve devletin hiçbir maddi katkısı olmadan sadece İETT`nin gelirleri ile 70 milyon TL`ye kurularak şehir halkının hizmetine sokulan troleybüs işletmesi, 6 adet kuvvet merkezine bağlı olarak 101 adet taşıtı ile hizmet sunan bir şebeke haline gelecektir. Başlangıcından kısa bir süre sonra Topkapı-Yedikule-Edirnekapı-Beyazıt-Yenikapı-Eminönü-Tünel-Kurtuluş-Harbiye-Maçka-Şişli-Mecidiyeköy ve Bebek son durak hatları ile, 45 kilometrelik bir alan içinde şehir içi toplu ulaşımı sağlayan troleybüsler, Topkapı-Eminönü, Tünel-Şişli, Maçka-Harbiye, Mecidiyeköy-Eminönü, Tünel-Kurtuluş, Yenikapı-Şişli, Ortaköy-Taksim, Beyazıt-Harbiye, Bebek-Taksim hatları gibi 17 değişik semte yolcu taşımaya başlamıştır.
İETT İŞÇİLERİNİN Ü RETİMİ OLAN TOSUN
Siviller için başlangıçta 20-25 kuruş olan bilet ücretleri, zaman içinde 130 kuruşa kadar yükselmiştir. Şişli ve Topkapı garajlarına bağlı olarak hizmet veren ve kapı numaraları 1-100 arasında sıralanan araçlara, 1968 yılında tamamen İETT işçilerinin üretimi olan 101 kapı numaralı 'Tosun' da eklenmesiyle İstanbul`da hizmet veren troleybüs araçsayısı 101`e ulaşmıştır. (Tosun, İstanbul`dan troleybüsler kalkana kadar on altı yıl süre ile seferde olmuştur).
İSTANBUL HALKI TROLEYBÜ SE ISINAMADI
Büyük ümitlerle İstanbul trafiğine sokulan bu 101 troleybüsün, bir süre sonra bekleneni vermedi. Kaldırılmış olan tramvaylar kadar bile hız yapamayışı, manevra kabiliyetlerinin düşük oluşu, tavanından havai hatta uzanan ve halk arasında 'boynuz' tabir olunan iletim çubuklarının virajlarda sık sık çıkışı, şoförün inerek aracın arkasındaki kayışları hareket ettirerek bu çıkmış 'boynuzu' tekrar yerine takma zorluğu, şehir içi elektrik kesintilerinden dolayı sık sık yolda kalıp peş peşe sıralanmaları, bu nedenle de trafiği tıkamaları, troleybüslerin İstanbul`dan kaldırılmasını gerektiren belli başlı sebepler olacaktır.
VE ELDEN ÇIKARILIYOR;
Elinde o dönemlerde 1400 adet normal otobüs filosu bulunan İETT`nin de kararı doğrultusunda İstanbul Belediyesi, tramvaylar gibi troleybüslerin de seferden kaldırılmasına karar veriyor ve 16 Temmuz 1984 tarihinde hizmetlerine son verip çalışır durumdaki 75 adedini İzmir Belediyesi Eshot Genel Müdürlüğüne satıyordu.
İstanbullular tramvayların pabucunu dama atarak kendilerini 23 yıl aralıksız taşıyan troleybüsleri, nedense tramvayları kadar sevemedi. Ne tramvaylar gibi anılarda yaşadı; Ne de tramvaylar gibi İstanbul`a tekrar geri döndü. Silindi gitti.
1965-1970 yıllarında Fransa/Lyon Belediyesi tarafından 100 adet troleybüs Adana, Konya, Bursa belediyelerine hibe olarak verilmek istendiyse, de, kendi şehirlerinde bu sistemi kurmak için bir takım ön çalışmalar yapan bu belediyeler bunu gerçekleştiremedi. Troleybüsler, Viyana, Budapeşte, Arnheim, Sollingen, Sofya, Yalta, Pekin gibi dünyanın birçok şehrinde halen kullanılıyor.
TROLEYBÜ S GÜ Ç MERKEZİ KÜ TÜ PHANE OLDU
Kütüphane Troleybüs veya eski adıyla Beyazıt İETT Troleybüs Kuvvet Merkezi, İstanbul un Fatih ilçesinde yer alan Beyazıt mahallesinde ilk olarak 1912 yılında İstanbul daki troleybüsler için bir güçmerkezi olarak inşa edildi. 2022 yılında ise atıl haldeki yapı İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından kütüphane olarak şu an hizmet vermeye devam ediyor. Kütüphanede 20 bin kitap bulunmaktadır.
Nereden nereye;
İlk olarak 1910 yılında İETT nin troleybüsleri için bir güçistasyonu olarak inşa edilen yapı, 1912 yılında tamamlanana kadar atlı tramvaylar için ahır görevi görmüştür. Yapı 1912 yılında tamamlandıktan sonra, 1961 yılına kadar güçistasyonu olarak, 1961-1984 yılları arasında da troleybüs kuvvet merkezi olarak kullanılmıştır. 1984 yılından itibaren İstanbul da troleybüslerin çalışmasının sona ermesiyle atıl halde olan yapı, 2022 yılında İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından restore edilerek kütüphane haline getirildi.
Kaynak: https://www.kolektomani.com/telli-buslerin-seruveni/
https://iett.istanbul/icerik/troleybus
https://tr.wikipedia.org/wiki/Troleyb%C3%BCs#:~:text=%C4%B0lk%20troleyb%C3%BCs%2029%20Nisan%201882,Siemens%20%22Elektromote%22%20ad%C4%B1n%C4%B1%20vermi%C5%9Ftir
