Urumçi Çin`in kuzeydoğusunda yer alan, Doğu Türkistan adıyla da bilinen, Sincan Uygur Özerk Bölgesi`nin başkenti. 2,5 milyon nüfuslu bir şehir olup 10.989 km² ´ lik bir alan kaplıyor. Mançu İmparatorluğu 1884 yılında, Doğu Türkistan istilasını gerçekleştirdiğinde şehre Çince (Dihua) adını vermişlerdi. 1955 yılında, daha öncelerden Eyalet statüsündeki Doğu Türkistan´ ın, Sincan Uygur Özerk Bölgesi olması ile birlikte, başkentin adı da tekrar Ü rümçi olmuş. Çin´ in batıya açılan en önemli güzergahlarından. Demiryolu taşımacılığında önemli bir geçittir. 174,53 kişi/km² düşmekte.
29 Ağustos günü Urumçi`ye veda ettik. Sabah erken kalkarak, havalimanına geçtik. Doğu Türkistan`ın önemli kültür merkezi Urumçi`den Hotan`a hareket etmek için geldik. Uçağın penceresinden Taklamakan Çölü, karlı Tanrı Dağları`nı seyrederek çöl ortasındaki Hotan`a geldik. Havalimanında karşılanmayı takiben, yerel rehberimizin eşliğinde özel bir organizasyon ile Taklamakan Çölü`ne yolculuk başladı. Taklamakan Çölü`nde deve safarisi gerçekleştirerek İpek Yolu kültürünü doya doya yaşadık. Taklamakan Çölü`nde tıpkı atalarımız gibi deve sırtında gezerek tarihi İpek Yolu`nda yolculuk yaptık.
Taklamakan Çölü, Rub´ ul Hali´ den sonra dünyanın 2. büyük aynı zamanda Çin`deki en büyük kum çölüdür. Taklamakan Çölü Sincan eyaletinin aşağı yukarı üçte ikisini kaplar. Alanı ortalama 300.000 kilometrekaredir. Büyük bir kısmı 100 metre kumla kaplıdır, hatta bazı beyanlarda 300 metreyi bulduğu söylenmektedir.
Taklamakan Çölü`ndeki deve turumuzu tamamladıktan sonra tekrar Hotan`a dönüp, tanrı dağlarından gelen Yeşim Irmağı`nda Yeşim taşı arayan Uygurlarla sohbet edip biz de yeşim taşı aradık. Yeşim taşı Çinliler için de çok kıymetli. Çoluk çocuk herkes yeşim taşı arıyor. Hotan Şehri`nin muhteşem gece manzarasını doya doya seyrederek Hotan`da Uygur Türkleriyle birlikte üzüm asması altında oturup hem şiş kebap yedik, hem de Hotan`ın güzelliklerini ve İpek Yolu nu konuştuk.
Hotan`da Kültür Tarihimizin İzlerini
Taklamakan Çölü`nün ortasında adeta yeşillikler içerisinde bir tabloyu andıran Hotan, İpek Yolu`nun önemli bir güzergahı. Türkler buraya 632 yılında gelmişlerdi. Yeşim taşının çıktığı yeşim ırmağı ve Taklamakan çölü ile dikkat çeken Hotan, Selçuklu Devleti`nin vezirlerinden Cemalettin Hotani`nin memleketi. Hotan`a veda ederek Yarkent`e gideceğiz.
Hotan`da ki kahvaltımızı Uygur Türkleri`nin işlettiği bir Uygur otelinin restoranında yapıyoruz. Geleneksel kıyafetleri ile Uygur kızlarının hazırladığı kızarmış ekmek, mantı, yumurta, omlet ve Gök Çay`dan oluşan kahvaltımızı hazırlayan Uygur kızlarıyla, Uygur mutfağı üzerine söyleşi yapıyoruz.
Yeşim Taşı`nın Başkenti: Hotan
Çin e bağlı Sincan Uygur Özerk Bölgesi nin güney batısında İpek Yolu nun Taklamakan güney güzergâhı üzerinde yer alan tarihi bir vaha şehridir. Hotan şehri, bir kasaba, üçkırsal belde ve bir özel kırsal belde gibi yerleşim birimlerinden oluşur. Kaşgarlı Mahmut, Türk Dili nin en eski ve değerli sözlüklerinden Divân-ı Lügati`t-Türk te
'Udun' 'Xotan' şehrinin adı. Xotanda oturanlara da udun derler. Ve 'Kaş öküz' 'Xotan şehrinin iki yanından akan iki deredir.' gibi bilgiler verilmiştir.
Hotan Eski Çağ da Budist kültürünü Orta Asya ya bağlayan önemli bir merkezdi. Çinliler tarih boyunca buraya büyük önem vermişler ve kutsal kabul ettikleri yeşim taşı sebebiyle Hotan da yaşayan halk ile iyi geçinmeye çalışmışlardır. Hotan ın 8,5 km batısında yapılan kazılarda manastır kalıntıları ve keşiş hücreleri ile birlikte Budizmle ilgili Sanskritçe belgeler bulunmuştur.
Batı Türkleri Miladi 632 yılında Hotanı aldılar ve Hotan beyinin 649 yılında lakabı yabğu idi. 641 yılından önce Hotan şehri yanında 'Ts io-mo' da Batı Türklerinin bir valisi vardı ve 646 yılında 'She-Küei' Kağan Hotan a sahip oldu.
658 yılında Çinliler Hotanı geri aldılar, 659 yılında da Tu-man Tigin geri aldı. 670 yılında Tibetliler Hotanı aldı. 704 yılında Kul Çur Hotan da K an şehrini aldı. 739 yılında etrafında Hotan Türgiş Kağanlarına bağımlı idi. 9. yüzyılda Hotan Türkistan da sayılırdı ve hükümdarın adı 'Al-mu azzam aî -Türk va al-Tubbut' (Türklerin ve Tibetlilerin muazzamı) şeklinde tanımlanmıştır.
İpek Yolu üzerinde önemli bir şehir olan Hotan a Büyük Hun Devleti, Göktürkler, Uygurlar, Karahanlılar, Karahıtaylar, Moğollar, Çağatay Hanlığı ve Timurlular Devleti hakim oldu.
Uygur Devleti zamanında Türkleşen şehir, Karahanlılar zamanında İslamlaştı. 10. asırda yazılmış bazı İslam kaynaklarında Hotan la ilgili ayrıntılı bilgiler mevcuttur.
Doğu Türkistan da 1514 ile 1680 yılları arasında Altışehir olarak bilinen Hotan, Yarkent, Yengihisar, Kaşgar, Aksu, ve Uçturfan gibi şehirleri içine alan bölgede Yarkand Hanlığı, egemenlik sürmüştür.
Hotan 19. yüzyılda Çinliler ile Uygur Türklerinin mücadelelerine sahne oldu. 1877 de Yakup Bey in ölümünden sonra şehir Çin idaresine geçti. Bu tarihten sonra Çin idaresine karşı çok sayıda isyan çıktı. Doğu Türkistan Türkleri, Mehmet Emin Buğra liderliğinde 1933 te Doğu Türkistan İslam Cumhuriyetini kurdu. Hotan şehri de aynı yıl bu devlete katıldı. 1949 da Çin Halk Cumhuriyeti nin kurulmasından sonra tekrar Çin idaresine giren şehir 1955 te yeni kurulan Sincan Uygur Özerk Bölgesine dahil edildi. Bu tarihte sonra da Çin idaresine karşı birkaçisyan meydana geldi. Bu isyanların tamamı kısa süre içinde bastırıldı.
Hotan aynı zamanda çok sayıda alimi ile meşhur bir şehirdir. Hoteni olarak tanınan bu alimlerden biri olan Kadı Cemaleddin el Hotani Anadolu Selçuklu sultanı IV. Kılıçarslan zamanında vezirlik yapmıştır.
Bölgenin en eski ve en önemli geçim kaynağı ipekçiliktir. Bölgede meyve, üzüm, pamuk, buğday, mısır ve pirinçüretimi yaygındır, hayvancılık da gelişmiştir.
Hotan, ayrıca tarih boyunca ve günümüzdeki zenginliği yerli halkın Yorungkax He adını verdiği kurumuş olan bir nehir yatağından çıkarılan yeşim taşından gelir. Taoism dininin en yüksek tanrılarından biri olan Yeşimimparator un ismidir. Türk islam kültüründe yeşim taşı takmanın iyi şans getireceğine inanılır. Ayrıca antik çağlarda yeşim taşının böbrek hastalıklarını iyileştirici gücü olduğuna inanılır. Bunun dışında bazı bölgelerde yeşim taşının diş çürüklerine ve ağrılarına iyi geldiğine de inanılmıştır. Şehirde metal ve değerli taş işlemeciliği gelişmiştir.
Hotan İpek Halıları
Hotan`a veda etmeden ünlü halıların dokunduğu tarihi halı atölyesine gidiyoruz. İpek Yolu güzergahındaki Hotan, desen desen rengarenk halılarıyla ünlüydü. Hotan`da halı ticareti de yapılıyordu. Yeşim nehri kenarındaki yeşillikler içerisindeki halı atölyesinde dokunan halılar göz ve gönül ziyafeti sunuyor. Genci ile yaşlısı ile Hotanlı hanımlar rengarenk halı dokuyorlar.
Rehberimiz Hotan halıları hakkında bilgi verirken 'Gökte ne kadar renkli bulut varsa Hotan`da o kadar renkli halı dokunur. 'Cümlesi Hotan Halılarını ününü göstermekte. Halı atölyesinde halı atölyesinde Uygurca söyleşi yayıp halı desenleri hakkında bilgi alıyoruz. Hotanlı halı dokuyan kızlar kameramıza gülümserken Hotanlı hanımların zarafetinin de yansıtıyorlardı. Yün ve ipek Hotan halılarını satıldığı mağazayı da gezerek Hotan müziğinin 12 makamının ipek halıya ilmik ilmik işlenen halının da belgesel görüntülerini çekiyoruz.
Hotan`dan Yarkent`e Gidiyoruz
30 Ağustos 2012 günü Yarkent üzerinden Kaşgar`a gideceğiz. Bir kısmı çöllerde geçecek toplam 500 km yol kat edeceğiz. Çin devleti bölgeye çok ciddi yatırımlar yapıyor. Urumçi-Kaşgar arasına 1500 km uzunluğunda çok kaliteli bir otoyol yapmış. Hotan-Kaşgar arasına ise 500 km demiryolu döşemiş. Çin`in buraya hizmetleri sadece bunlarla ibaret değil.
Tüm Doğu Türkistan şehirleri yeni binalarla inşa ediliyor. Taklamakan Çölü tarıma açılmış, çöl her geçen gün kavak ağaçlarıyla yeşillendirilip, bağ ve bahçeler kuruluyor. Bölgeye tarlalar yapılıyor. Çölün Çinliler tarafından nasıl yeşillendirildiğini, nasıl ağaçlandırıldığını, yol üzerinden çok rahatlıkla görüyoruz. Otoyolun sağ ve sol tarafı büyük su kanallarıyla donatılmış, çöl ortalarına doğru su boruları çekilerek ağaçlar dikilmiş. Çin`in Taklamakan Çölü ile ilgili çok daha büyük projesinin olduğunu öğreniyoruz. Denize akan büyük ırmakları Çin devleti tünellerle Taklamakan çölüne getirmek için büyük tüneller yapıyor. Taklamakan Çölü`nün tümüyle tarıma açılması için çalışmasını hızlandıran Çin devleti, bölgenin Uygurlar lehine olan demokratik yapısını da değiştirmek için 600 bin Çinli aileyi bu bölgeye getirmeyi planlıyor.
Devam edecek
