10 Temmuz İnkılâbı, II. Abdülhamid`in hal edilerek tahttan indirilmesi darbesinin anılış unvanı bilindiği gibi. 1908 milâdî yılının en büyük olayı idi herhalde. Hürriyet-Adâlet-Müsâvat ilkelerinin çılgınca göklere yükseldiği sevinçavâzları bütün İstanbul`u çınlatıyordu.
Şu manzaraya bakınız: Babıâli yokuşundan Bayezid meydanına kadar iğne-atsan-yere-düşmez bir coşmuş insanlar kalabalığı hürriyet-müsâvat-adâlet diye bağırıyor.
Şimdi benim bu satırlarımı okuyanlar arasında 1789 Fransız İhtilâli`nin sebeplerini, neticelerini ciddiyetle ele almış bir Fransız tarihçiden, örneğin Michelet`nin (Mişele ok.) muazzam olayı bütün arka planı ve olanca içyüzüyle tahlil edişini okumuş olanlar şu üçiftihar kelimesiyle, özellikle de Hürriyet ile adeta sarhoş olmuşçasına mutlu o 'Konstantinopl' halkı müslimiyle, gayrımüslimi türkü, rumu, ermenisi, yahudisi Balkanlısı Mısırlısı ve saymakla bitmez o kavimler harmanın aynı sloganların Paris`te de kuşları ürkütmüş olduğunu gözünün önüne getiriyor olmalıdır.
Gazete satan yalnayak çocuklar boyuna matbaaya dönüp boşalan omuza çapraz asılı su geçirmez gazteliklerini gazeteyle doldurup fırlıyorlar dışarı.
Yazıyor! Yazıyor!
Hürriyet geldi!
Müsâvat geldi!
Adalet geldi!
Henry James`in ünlü Çılgın Kalabalıktan Uzakta romanına inat, bütün İstanbul çılgın kalabalığa katılmaya koşuyor. Asıl amacı bir matmazel tavlamak olan beyzâdeler de koşuyor mudur acaba? Herhalde öyledir, öyle ya flörtçü matmazeller işvelerine ara vermişlerdir o gün. Onlar da en öndedir ihtilâllerde.
Limana Avrupa`dan harp gemileri gelmiş demirlemişlerdir.
O gece mi ertesi gece mi Refik Halit bey Amerikalılar adlı hikâyesini yazacak sabaha karşı. Galata rıhtımında bir Müslüman kadınına bir Amerikan bahriye neferi sarkıntılık etmiş, sürü halinde gezmekteler. Bir yiğidin az ötesinde oluyor bu. Yiğit, demir pençesini enseye geçirip basıyor Osmanlı tokadını. İri yarı Amerikalı parke taşını boyluyor. Kalktı, onlar da iyi yumrukçudur ha. Ama yok yiğit bir Osmanlı daha patlatıyor. Herif kalkamıyor. Sürünün öbür Amerikalıları çullanıyor yiğidin üstüne. Koşsa kurtaracak! Ama işte onu yapmaz o yiğit. Dokuzu onu birden yumruk indiriyor.
Yiğit öldü.
Hürriyet Adalet, Müsavat tepiniyor İstanbul.
Şapkalı gayrımüslimlerle fesli müslimler kapkardeş olmuşlar.
Ü sküdar`da ağlıyor haminneler.
