Ankara Yıldırım Beyazıt Ü niversitesi Öğretim Ü yesi Prof. Dr. Remzi Yıldırım ve Prof. Dr. Bülent Yeşilata tarafından kaleme alınan, 'İslam İşbirliği Ü lkeleri Yükseköğretime Dayalı İnsan Kaynaklarının Analiz ve Planlanması' başlıklı bilimsel makale Yükseköğretim ve Bilim Dergisi tarafından neşredildi. Makalede, İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) ülkelerinde yükseköğretime dayalı insan kaynaklarının analizi ve planlamasının yapılması, Model Tabanlı Sistem Mühendisliği` ve (2n+1) Geometrik Oran` teknikleri kullanılarak İİT ülkelerindeki üniversitelerin ve nitelikli insan kaynağının mevcut durumdaki yetersizliği somut veriler ile bu ülkelerinin 2050 yılı için üniversite sayıları ve insan kaynağı planlamasına yönelik projeksiyonlar yapılmıştır.

İİT üyesi ülkelerinde 1.827 milyar olan nüfus büyüklüğüne karşılık gelen toplam üniversite sayısının 2913, medyan değerin ise 27 olduğu tespit edilmiştir. İİT ülkelerinde 627 bin 189 kişiye bir üniversite düşerken, bu sayılar Türkiye için 464 bin, Hindistan için 148 bin ve ABD için ise 55 bin olmaktadır. Bu duruma göre İİT ülkelerindeki toplam üniversite sayısının ABD ölçeğine göre 29 bin 871, Hindistan ölçeğine göre 12 bin 167 ve Türkiye ölçeğine göre 4016 olması gerekmektedir. Türkiye ölçeğine göre İİT ülkelerinde toplam öğretim üyesi sayısının 2 milyon 716 bin 749 olması gerekmektedir. İİT ülkelerinin 2050 yılındaki tahmini nüfusu 2.4 milyar olarak hesaplanmıştır. Bu duruma göre 2050 yılındaki toplam üniversite sayısının ABD ölçeğinde 36 bin 500, Hindistan ölçeğinde bin 6216 ve Türkiye ölçeğinde 5 bin 73 olması gerekmektedir.

2050`ye projeksiyon

Bu çalışmada kullanılan analitik modelden elde edilen sonuçlara göre ise 2050 yılı için İİT ülkelerindeki toplam üniversite sayısının 16 bin 41, öğretim üyesi sayısının ise 6 milyon 160 bin olarak planlanması önerilmektedir. 2050 yılında üniversitelerdeki öğrenci sayısının, toplam nüfusun yüzde 11.11`lik kısmına karşılık geleceği, ortalama üniversite mezunu oranının ise yüzde 25`e ulaşacağı hesaplanmıştır. Önerilen sayı ve yetkinlikteki öğretim üyelerinin yetiştirilebilmesi için 2020 yılından başlayacak şekilde 30 yıllık düzenli programların planlanmasına ihtiyaçolduğu kanaatine varılmıştır.

İslam İşbirliği Teşkila (İİT) dört kıtaya yayılmış 57 Müslüman devletin üye olduğu büyük bir organizasyondur (OIC 2019). Ü ye devletlerin sayısı, Birleşmiş Milletlerden sonraki Dünyanın en büyük ikinci organizasyondur. Temsil ettiği nüfus, 1.8 milyarı aşmış olup, bu sayı Dünya nüfusunun yüzde 24.5`ine karşılık gelmektedir. İİT ülkeleri ekonomik büyüklük olarak Avrupa Birliğine bağlı ülkelerin milli gelirlerinin yüzde 35.29`una, Çin`in yüzde 49.24`üne ve ABD`nin yüzde 32.23`üne karşılık ve Almanya`dan 1.65 kat, Japonya`dan ise 1.32 kat daha büyüktür (SESRIC 2018).

İslam Ü lkelerinin hali

İİT üyesi ülkeler gerek bulundukları coğrafya, gerekse demografik yapıları itibariyle önemli farklılıklar göstermektedir. Bu yönüyle 57 üye ülkenin kalkınmaya yönelik sorunlarında farklılıklar olduğu gibi, çözüm yöntemlerinde de farklı yaklaşımların kullanılması gerekmektedir.

İİT ülkelerinde keskin farklılıkların bulunduğu alanlardan biri de ülkelerin yükseköğrenim sistemleri ve yetiştirdikleri insan kaynağının nicelik ve nitelikleridir. Bu konuda literatürde çok az sayıda çalışma bulunmaktadır. Söz konusu bu çalışmaların bir kısmı sadece yükseköğretim sistemine yönelik istatiksel/teknik rapor düzeyinde yayımlanmıştır.

İİT ülkeleri arasında nüfusu 100 milyondan fazla 4 ülke (Endonezya, Pakistan, Nijerya ve Bangladeş̧), 50 milyon-100 milyon aralığında 3 ülke (Mısır, Türkiye ve İran), 25-50 milyon aralığında 13 ülke ve 10-25 milyon aralığında ise 11 ülke mevcuttur. Geriye kalan 26 ülkenin nüfusu ise 10 milyondan daha azdır. 10 milyondan az nüfuslu İİT ülkelerinin farklı yaklaşımlarla değerlendirilmesi gerektiği açıktır, çünkü dünyada bu ülkelerin nüfuslarını aşan pek çok şehir bulunmaktadır.

Dünyadaki ortalama insan ömrü 72 yaştır. İİT ülkelerin- İİT ülkeleri nüfus büyüklüğü olarak dünyada etki olabilecek bir nüfus oranına sahiptir. İİT ülkeleri, kurumsal olarak G20 ülkelerinden sonra dünyadaki en büyük nüfusa sahiptir. Dünyanın toplam nüfusunun da yüzde 24.56 karşılık gelmektedir. Dünyadaki 200 devletten 57`si ya da yüzde 28.5`lik kısmı İİT ülkesidir. Diğer taraftan İİT ülkelerinin milli gelirlerinin toplamı Dünya genelinde yeterince etkili olabilecek düzeye ulaşmamıştır.

Çarpıcı veriler!

Verilerden anlaşılacağı üzere İİT ülkelerinin toplam milli gelirleri kurumsal olarak Avrupa Birliği (EU)`nin yüzde 35.29, Çin`in yüzde 49.24 ve ABD`nin yüzde 32.23`lik kısmına denk gelmektedir. Almanya`nın sadece 1,65 katına, Japonya`nın ise yaklaşık 1.33 katına eşittir. İİT ülkelerinin ekonomik büyüklüğü Dünya ekonomisinin sadece yüzde 7.81`lik kısmına karşılık gelmektedir. Bu değer Dünyada yeterince etkili olmadığını açık bir biçimde sergilemektedir. İİT kapsamındaki 57 ülkeden 41 tanesi kişi başını milli geliri $5 binin altında olan ülkelerdir. Milli geliri $40 binin üzerinde ise sadece iki ülke vardır. Bunların temel gelir kaynakları hidrokarbon gelirlerinden oluşmaktadır.

Türkiye`nin nüfus başına düşen ve üniversite öğrencisi başına düşen öğretim üyesi sayıları dikkate alındığında, İİT ülkeleri için toplam öğretim üyesi sayısının sırasıyla 5 milyon 455 bin 373 ve 2 milyon 716 bin 749 olması gerekmektedir. Son sıradaki sayı 36 öğrenciye bir öğretim üyesi düşecek şekilde hesaplanmış sayıdır. Eğer 15 öğrenciye bir öğretim üyesi oranı düşünülür ise, öğretim üyesi sayısı da aynı oranda artırılmalıdır. Ancak bu durumda İİT ülkelerinin ortalama üniversite mezunu oranı yüzde 11`e ulaşabilecektr. İİT ülkelerindeki üniversite mezunu oranının, EU ortalaması olan yüzde 37`e ulaşması için ise ortalama 40 yıla ihtiyaçvardır. İİT ülkelerinin 2050 yılı nüfusunun 2,4 milyar olacağı tahmin edilmektedir. Bu duruma göre İİT ülkelerinde 2050 yılındaki toplam üniversite sayısının, günümüzdeki ABD ölçeğine göre 36 bin 500, Hindistan ölçeğine göre 16 bin 216 ve Türkiye ölçeğine göre 5 bin 73 olması gerekmektedir. Bu çalışmada kullanılan modele g re ise öğrenci sayısı, toplam nüfusun yüzde 11.11`e karşılık gelecek şekilde yapılan hesaplamalarda, İİT ülkelerinde 2050 yılında toplam üniversite sayısının 16 bin 41, toplam öğretim üyesi sayısının ise 6 milyon 160 bin olması gerekmektedir. Bazı İİT ülkeleri için nüfus yapısı dikkate alınarak (Afganistan ve Afrika ülkeleri), özel planlama yapılması gerekliği de bulunmaktadır.

Sonuçve öneri

Makalenin sonuçkısmında ise şu görüşlere yer verilmiştir. İİT ülkelerindeki milli gelir dağılımları, nüfusları ve gelişmişlik düzeyleri çok farklıdır. Bu nedenle bu ülkelerin kalkınmaları için uygun göstergeler vasıtasıyla bir sınırlandırma yaparak ve ülkelerin öncelikleri dikkate alınarak, insan kaynaklarının yetiştirilmesi gerekli alanlar öncelikli olarak belirlenmelidir. Örneğin kişi başı milli geliri $1000 ve daha az olan 17 ülke için farklı bir kalkınma planı, $1000-$2000 dolar olan 11 ülke için farklı bir kalkınma planı ve nihayetinde $2000-$5000 olan ülkeler için de ayrı bir kalkınma planı yapmanın uygun olacağını düşünülmektedir. Diğer İİT üyesi ülkelerinin ise kendi kalkınma planlarını yapacak beceriye ve mali güce sahip olduklarını kanaatine varılmıştır.

İİT kapsamındaki tüm ülkelerin sağlıklı beslenme için tarım ve gıda sorunları öncelikli ve ortaklaşa olarak ya tamamen çözülmeli ya da bu sorun minimize edilmelidir. Açlıktan kimse ölmemelidir. İnsanlar sağlık koşullarına uygun şartlarda yaşatılmalıdır. Salgın hastalık sorunları çözülmeli ve gerekli ortak önlemler alınmalıdır. Bu nedenle İTT ülkeleri sahip oldukları insan ve para kaynaklarını ortak kullanmalıdır. Yani parası olan para vermeli, toprağı olan tarım için kullanmalı, üniversitesi olan insan yetiştirilmesine yardımcı olmalıdır. Eğer bu yapılamaz ise, İİT mevcut şartlar altında Dünyada hiçbir etkin gücü olmayan ve gelecekte ise hiçolmayacak bir organizasyon konumunda kalacaktır. Böylesine önemli ve bir o kadarda yol gösterici makaleden dolayı Yıldırım ve Yeşilata`yı tebrik ediyorum.

Makalenin tamamını şu adresten okuyabilirsiniz: Yıldırım R., & Yeşilata B., (2020). İslam İşbirliği Teşkilatı Ü lkelerinde Yükseköğretime dayalı insan kaynaklarının analizi ve planlanması. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi/Journal of Higher Education and Science, 10(3), 474-487. hps://doi.org/10.5961/jhes.2020.407