İsveç`te sıra dışı bir sanat etkinliği düzenlendi: VAV-2022 Dokuma Sanatları Festivali.
İsveç`in Halmstad kentinde Halmstad Arena`da 22 Eylül Perşembe günü açılışı yapılan VAV-2022 Dokuma Sanatları Festivali bölgenin en büyük kültür sanat etkinliklerinden biri olarak son bahara ayrı bir renk kattı! 22-24 Eylül tarihleri arasında düzenlenen festivali gencinden yaşlısına 50 binin üzerinde İsveçli ziyaret etti.
Festivale Bosna kilim sanatını temsilen iştirak eden Amila Smajović, festival gözlemlerinden yola çıkarak İsveçhalkının geleneklere olan bağlılığını 'inanılmaz' yatay dokuma tekniklerine olan ilgilerini ise 'olağanüstü' şeklinde değerlendirdikten sonra şu cümleleri kurdu: 'Bosna-Hersek`te eski dokuma el sanatlarının ve özellikle de Bosna kilimlerinin korunması, muhafaza edilmesi ve bir adım öte yaşatılmasıyla uğraşan tek bir kurum ve kuruluşun bulunmuyor olması festival ziyaretçilerinin çoğunu şaşırttı. Bense sadece buradaki atmosferin tadını çıkardım.'
Avrupa Tekstil Dokuma Festivali hakkında
Her üçyılda bir dünyanın dört bir yanından binlerce insan Avrupa`nın muhtelif bölgelerinde düzenlenen Popüler Tekstil Dokuma Festivali`nde buluşuyor. Pandemi nedeniyle iki yıllık gecikmenin ardından 2022 yılının Eylül ayında Avrupa Tekstil Dokuma Festivali, 'VAV-2022 Dokuma Sanatları Festivali' ismiyle İsveç`in Baltık denizi kıyısındaki önemli merkezlerden Halmstad şehrinde Halmstad Arena`da düzenlendi.
Festivalin ana teması sürdürülebilirlik
İsveçTekstil Konseyi`nin düzenlediği, Hasmstad valisi Brittis Benzler`in açılışını yaptığı VAV-2022 Dokuma Sanatları Festivali`nin genel teması 'sürdürülebilirlik' olarak belirlendi. Halı, kilim, tekstil ve dokuma el sanatları özelinde festivale katılan sanatkâr ustalar etkinlik boyunca 20`den fazla söyleşi ve atölye çalışması gerçekleştirdi.
Halland Sanat Müzesi`nde müze koleksiyonlarının yanı sıra bir dizi dokuma ürün ve dokuma objeleriyle birlikte el sanatları ve çağdaş sanat eserleri sanatseverlerin beğenisine sunuldu.
Ü çgün süren festival boyunca atölyelerde sanat performansları icra edilirken çözgü ağırlıklı tezgâh dokumaları, ortaçağ dokuma teknikleri, yelpaze kaşık dokuma teknikleri, geleneksel dokuma teknikleri, dokumada yeni arayışlar, kurdele dokuma ve çocuk dokuma gibi birçok farklı dokuma uzmanlık alanları teşrih masasına yatırılırken sanatseverler dokuma ustalarıyla tanışma imkânını da elde etti.
Eriksson`dan istisnai bir sergi: Keten kumaşın büyüdüğü yer
Geleneksel dokuma sanat ve zanaatını günümüz teknikleri ve kendine özgü çağdaş yaklaşımlarıyla harmanlayan Christin Wahlström Eriksson`un, Halmstad Sanat Galerisi`nde sahne alan 'Keten kumaşın büyüdüğü yer' isimli sergisi sanatçının topraktan neş`et eden tekstil ana maddesi ketene çok yönlü bakış açısını tohumdan yeşeren bir sanat eserine yolculuğu tasvir etti.
Bosna Hersekli duayen kilim sanatçısı Amila Smajović
Amila Smajović sanatseverleri Bosna kilim sanatının renkli dünyasına götürdü
Bosnalı dokuma ustası, halı ve kilim sanatçısı Amila Smajović de festivalin açılış gününde düzenlediği söyleşi programında katılımcıları Bosna Hersek`in insanı, eşyayı ve çevreyi önceleyen kilim sanatının büyülü dünyasında bir ufuk turuna çıkardı.
Amila Smajović ten bir dokuma kilim klasiği
Kilim şiiri yahut şiirli kilim!
Amila Smajovic`in ellerinden geçen ve festival katılımcılarının önünden ayrılamadığı şiir desenli kilim objesi, yahut kilimle dokunan motifli şiir, modern zamanların sanat sevdalılarına naif öğütlerde bulundu! Söz konusu şiirli kilim ilhamını Bosna halılarındaki motiflerden alırken, sanatkâr, seminere dönüşen söyleşisinde tarih öncesi çağlardan günümüze kadar gelen Türk motiflerine yaslanan Boşnak halı ve kilim sanatının bir nevi analizini sundu. Söz konusu analizde desenlerin sembolik dili, aslında neyin özel olduğu ve tarihi Bosna motiflerinin günümüz tasarımını nasıl etkilediği gözler önüne serildi.
Bu satırların yazarının da sanatkâr Smajović`in Saraybosna`daki atölyesinde inceleme imkânını bulduğu şiir desenli dokuma kilim haddizatında Bosna kilim sanatındaki farklı motiflerin kısa bir hikâyesi.
Yazarımız İbrahim Ethem Gören, Bosna kilim sanatının duayen ismi Amila Smajović in Saraybosna daki atölyesinde
İttifak gazeteci nezdinde VAV-2022 Dokuma Sanatları Festivali`ni düzenleyen İsveçTekstil Konseyi`ni tebrik ederken sadece yünden dokunan üretim süreçlerinde toprak ve bitki boyalar kullanılan Bosna kilim sanatına kısaca değinerek yazımıza nihayet verelim.
Bosna kilim sanatına mufassal bir bakış
Gönül coğrafyamızın müstesna ülkelerinden Bosna ile asırlara sâri geçmişi ve müşterek medeniyet değer ve irfanını paylaşıyoruz. Türk kilim sanat ve zanaatından esintiler taşımakta olan Bosna kilim sanatı da söz konusu ortak değerlerimiz arasında yer alıyor. Bosna kilimlerinde Anadolu ve Bosna kültürüne ait unsurlar bir arada bulunuyor. Boşnak kilimleri özellikle Çatalhöyük kilimleriyle paralellik gösteriyor. Dokuma usulleri de aynı medeniyetin gür havzasından besleniyor.
Kilim motifleri hayatın içinden
Boşnak kilimleri Anadolu kilimleri gibi konusunu hayatın içinden alıyor. İbrik, cezve, pencer (pencere), fincan, duvar, para, beğ (bey), cennet bahçesi, stilize edilmiş bitki ve hayvan motifleri ile geometrik desenler Bosna kilimlerinin belli başlı motiflerini oluşturuyor.
Bosnalı kilim ustaları el işi, küçük bir kilimi iki-üçayda dokuyabiliyor. 1500 iğne izine sahip olanları iyi Bosna kilimi` vasfını kazanırken has kilimin tüm yüzeyi eşit kalınlıkta ve dokuma sıklığında olmalı.
Bosna kilimlerinde oldukça basit bir kalite kontrol yöntemi var. Dokunan kilimler güneşe karşı havaya kaldırılıyor. Kilimden tarafa güneş ışığı geçmiyorsa o kilim has kilim olarak nitelendiriliyor. Boşnaklar en kaliteli kilimleri misafirleri geldiğinde muhafaza edildiği sandığından çıkarıyor.
Boşnak kilimlerinin motifleri İslâm coğrafyasında dokunan kilimlerle de örtüşüyor. Bazı Boşnak kilimleri gökyüzünü hatırlatırken bazıları Anadolu`yu bazıları da cennet bahçelerini tasvir ediyor.
Her detay bir sembol
Eski Boşnak kilimlerinde kenar bulunmuyor. Bosna kilimlerinde kenarlar Osmanlı dönemi ile birlikte görülmeye başlıyor.
Bosnalılar kilimin orta bölümünü mübarek addedip bu bölüme oturmuyor. Bosna kilimlerindeki böcek ve çengel desenleri nefis-şeytan savaşını sembolize ediyor. Boşnak kiliminde her nokta, her detay ayrı bir sembol. Ve her sembolün müstakil bir hikâyesi var. Bosnalı kilim ustaları kilimlerinin üçüncü kenarlarını cennet bahçesi şeklinde dokuyor.
Bosna seccadeleri de ince ve kaliteli dokunuyor. Seccadelerin üzerinde sıklıkla kilimlerde olduğu gibi cennet bahçeleri tasvir ediliyor. Seccade figürlerinde uzun dünya hayatını sembolize eden kaplumbağalara da yer verilerek dünya hayatının geçiciliğine atıfta bulunuluyor. Kilimin kenarları ise fani hayattan baki olan dünyadan geçişi ölümü anlatıyor.
Sofilere kilim dokuması öğretilmiş
Bosnalı kilim ustalarının tasavvufi yönleri oldukça güçlü. Kilimlerde Allahu Teâla`nın yarattıklarını sema`dan arz`a kadar sembollerle izah etmeye çalışıyorlar. Bu noktadan hareketle Bosnalı Müslümanlar evlerinde kilimleri yerlere koymayarak divanların üzerlerine seriyor.
Bosna`da Osmanlı kiliminin 500 yıllık kutlu bir değeri var. Bosna coğrafyasındaki tekkelere kilim dokuma tezgâhları kurularak sofilere kilim dokuması öğretilmiş. İster tekkede ister evde dokunsun kilimin her bir ilmeği Allah ismi zikredilerek atılıyor, dervişler kilim dokurken bir yandan zikrederken diğer yandan tefekkür ediyor.
Bosna kiliminin ana malzemesi yün
Bosna`da küçükbaş hayvancılık oldukça yaygın. Boşnak kilimleri böylelikle sadece yün ile dokunuyor. Kilim üretim süreçlerinde toprak ve bitki boyaları kullanılırken kimyasal terkiplere müracaat edilmiyor. Dokuma tezgâhında kullanılacak yünler yıkandıktan sonra baldan, balmumundan ve köpükten oluşan bir terkibe, mayie batırılıyor. Bu terkip yünü sıkılaştırarak mukavemetini artırıyor, ilmekler asla çözülmüyor. Ayrıca o mayi böcekleri kilimden uzak tutuyor.
Ana renkler siyah, kırmızı ve beyaz
Siyah, kırmızı ve beyaz Boşnak kilimlerinin ana renklerini oluştururken, yeşil ve mavi detaylarda kullanılıyor. Renkler bölgelere göre değişiklik gösteriyor.
Bosna kilim sanatı kan kaybediyor
Bosna kilim sanatı modern zamanlardan etkilenerek kan kaybediyor. Artık anneler kızlarına dokuma tekniklerini öğretmiyor, evlerde büyük annelerden kalan kilim dokuma tezgâhları ise kapı önlerine bırakılıyor.
Yazı no: 432
