MAHMUT YÜKSEL Muğla Belediyesi tarafından 2008 yılında birebir maketi yapılan İsmet Tayyaresi, kent girişindeki kavşakta sergileniyor. Kurtuluş Savaşı’nda, çatışmalarının en yoğun yaşandığı dönemler… 1921 yılı temmuz ayının son günlerinde Kuşadası’na mecburi iniş yapmış bir Yunan Savaş Uçağı, yörede yaşayan köylüler tarafından el konularak Söke’ye getirilmiştir. Söke’de bulunan Türk Jandarma yetkilileri ile İtalyan işgal güçleri yetkilileri arasındaki yaşanan gergin görüşmelerden sonra, uçağa Türk Jandarması tarafından el konulmuştur. Sonrasında ise 57. Fırka Komutanı Miralay Şefik Aker, Muğla Belediye Başkanı Ragıp Zorba ve Muğla Milletvekillerinin talebi ile uçağın Muğla’ya taşınması kararlaştırılmıştır. Uçak, Vecihi (Hürkuş) Bey ve Hamdi (Koçman) Bey’in gözetiminde Muğla’ya nakledilmiştir. İsmet Bey adı verildi 12 gün süren bu uzun ve zorlu yolculuk sırasında, uçağın tekerlekleri, kanatları ve motoru hasar görmüştür. Hasar gören uçak Muğla’da marangoz Mehmet Köseoğlu, tüfekçi Emir Bekiroğlu, Sadık Aral ile demirci Madanın Salih ve makinist Eşref ustanın çabaları ile kısa sürede uçuşa hazır hale getirilmiştir. İtalyanlardan sağlanan motor yağı ve benzin ile 19 Ağustos 1921’de Vecihi Hürkuş tarafından deneme uçuşu yapılan tayyare, 21 Ağustos’ta Akşehir’e, 23 Ağustos’ta batı cephesi komutanlığının talimatı ile Ankara’ya uçmuştur. Ankara Havaalanı’nda uçağın kuyruğu ve gövdesinin her iki yanına Türk tayyaresi olduğunu gösteren işaretler yapılmıştır. Vecihi Bey’in teklifi ile uçağa batı cephesi komutanı İsmet Bey’in adı verilmiştir. Yine Vecihi Bey, 'yurdunun örfüne uyarak' tellerine mavi bir boncuk bağlar. İsmet, bu savaşta 50 düşman uçağına karsı Türklerin sahip olduğu yalnızca iki uçaktan birisidir ve savaşın kazanılmasında çok önemli bir rol oynar. Maketi sergileniyor İsmet Tayyaresi 24 Ağustos sabahı Ankara’dan havalanarak Sakarya Savaşı’na katılmak üzere Malıköyü’ne gitmiş ve burada 2. tayyare bölüğüne katılmıştır. Hiçbir yedek parçası ve malzemesi bulunmayan ve Sakarya Savaşı’na katılan iki tayyareden biri olan İsmet Tayyaresi, savaş boyunca 28 uçuş gerçekleştirmiştir. Bu uçuşların 20’sinVecihi Bey, 4’ünü Tayyareci Hayrettin Bey ve 4’ünü ise Tayyareci Yüzbaşı Fazıl Bey bulunmuştur. 9 Eylül 1922 tarihinde ise işgalcilerden kurtarılan İzmir-Gaziemir’e eğitim için kullanılmak üzere gönderilir. Fakat maalesef uçak günümüze ulaşamamıştır. Anısının yaşatılması için 2008 yılında Muğla Belediyesi tarafından birebir boyutlarda bir modeli yaptırılmış ve kent girişine sergilenmesi için yerleştirilmiştir. Büyük Britanya yapımı Airco DH.9, Airco tarafından üretilen Büyük Britanya yapımı bir bombardıman uçağıdır. Uçak, önceki DH.4 üzerinden tasarlanmış olup I. Dünya Savaşı'nda kullanılmıştır. Mr De Havilland tarafından projelendirilen DH-9 İngiliz Aircraft Manufacturing Co.Ltd. tarafından üretilmiştir. DH.9’lar DH-4’lerin geliştirilmiş bir varyasyonu olup 1917’de İngiltere’de hizmete girmiştir. Türk Hava Kuvvetleri’nde bu uçaklardan 4 adet görev almıştır. Bu uçaklardan birincisi Sakarya savaşı öncesi yolunu şaşırarak Kuşadası civarına inen bir Yunan DH.9’udur. 9 Eylül’de İzmir’in kurtuluşundan sonra Seydiköy havaalanında 3 adet sağlam Yunan DH.9’u ele geçirilmiştir. Bunun haricinde 10 adet DH.9 oluşturacak kadar malzeme de Alsancak garındaki vagonların içinde bulunmuştur. 1925 yılına kadar hizmette kalmışlardır. Vecihi Hürkuş kimdir? Vecihi Hürkuş (6 Ocak 1896, İstanbul- 16 Temmuz 1969), Türk pilot, mühendis ve müteşebbis. Türk havacılık tarihinin en önemli isimlerinden biridir, Türkiye'nin ilk uçak tasarımcısı ve üreticisidir, Türkiye'nin ilk yerli uçağını üretmiştir. Türk Kurtuluş Savaşı'na katılan Vecihi Bey, özellikle İnönü ve Sakarya savaşı sırasında çok başarılı keşif ve destek uçuşları yaptığı gibi bir Yunan uçağını da indirmiştir. Kurtuluş Savaşı'nın ilk ve son uçuşunu yapan pilottur. İzmir (Gaziemir- Seydiköy) hava meydanına ilk giren ve işgal eden kişi olur. Vecihi Bey'e kırmızı şeritli İstiklal Madalyası verilmiştir. Ayrıca TBMM tarafından üç kez takdirname verilmiştir. Üç takdirname verilen tek kişidir. Türk havacılık tarihinin en üretken ve girişimci kişilerinden olan Hürkuş, Ankara'da 16 Temmuz 1969 tarihinde Gülhane Askerî Tıp Akademisi Hastanesi'nde vefat etmiştir.