2021 BM Gıda İsrafı Endeksi Raporu’na göre dünya genelinde her yıl yaklaşık 931 milyon ton gıda israf ediliyor. Bu israfın yüzde 61’lik kısmı evlerde, yüzde 26’lık kısmı restoran ve diğer gıda hizmeti veren işletmelerde, yüzde 13’lük kısmı ise perakende gıda satıcılarında oluşuyor. Gıda atıkları, sebze ve meyvelerin kabukları, çay ve kahveden kalan atıklar, yumurta kabukları hatta dolapta uzun süredir beklediği için çürüyen sebze ve meyveler uygun koşullar sağlanarak biriktirilip işlevsel ve doğal bir gübreye yani komposta dönüştürülebiliyor ve çöp olmaktan kurtarılabiliyor. 'Her şeye çöp gözüyle bakıyoruz ama atık dediğimiz şey bir ham madde' Evinde çıkan atıkları biriktirerek kompost yapımında kullanan Hiba Sinem Demirkan AA muhabirine kompost yapımına nasıl başladığını ve kırsal yaşamdan kent yaşamına bu sistemi nasıl uyarladığını anlattı. Kendisini kompost yöntemiyle babasının tanıştırdığını dile getiren Demirkan, 'Muğla'nın Milas ilçesinde Güllük kasabasında yaşıyorduk. Bir gün babam geldi ve dedi ki 'Gıdalarımızın hepsini toprağa gömeceğiz.' Biz önce bir şaşırdık. Annem, ben ve kardeşim üçümüz de 'Hayır, olmaz, nasıl gömebiliriz, o bir çöp' diye bakmıştık. Aslında çöp kavramı bize öğretilen bir kavram çünkü biz de o noktada yadırgamıştık. Sonra araştırınca gördük ki bu işleme kompost deniliyormuş.' ifadelerini kullandı. Ailesinin hala Güllük'te yaşadığını ve çöplerini 10 yıldır kompost ettiklerini aktaran Demirkan, kendisinin ise İstanbul'a taşındığını belirterek şöyle devam etti: 'İstanbul’a gelince de orada alıştığım sistemi bir şekilde devam ettirmek istedim. Özellikle buradaki tüketimin fazlalığı beni buna itti. Bu tüketime ben de ek olarak bir katkı sunmak istemedim ve zaten bildiğim kompostu burada da ev tipine nasıl taşıyabilirim diye düşündüm. Ev tipi kompostu 4 yıldır yapıp uyguluyorum.' Kompostun, organik atıkları, yani evimizden çıkan doğada çözünebilecek gıda atıklarını geri dönüştürme, ayrıştırma; topraktan geleni toprağa geri verme olayı olduğunu dile getiren Demirkan, şunları söyledi: 'Atık dediğimiz şeyler aslında birer ham madde. Doğaya baktığımızda çöp yok, daha doğrusu çöp denen bir kavram yok. Sonbaharda düşen yaprağı baharda göremeyiz, kırılan bir dal zaman içerisinde birçok farklı etmenle çözünür ve ayrışır. Biz de aslında kompost ile normalde doğada olan bu sistemi kendi evimizde taklit ediyoruz. Çöp değil kompost diyoruz. Evimizde her şeyi tek poşetin içerisine koyuyoruz ve kapımızın önüne bırakıyoruz. Kapımızın önünden bir yerlere gidiyor ve çöp dediğimiz ham madde yok oldu zannediyoruz ama aslında onlar yok olmuyor.' Evde yapılabilecek kompost tipleri: Bokaşi ve solucan kompostu Demirkan, kompost yaparken biri yeşil diğeri kahverengi iki tür malzeme kullanıldığını, azot sağlayan yeşil malzemelerin sebze ve meyve atıkları, taze otlar, yeşil yapraklar ve çay atıklarından; kahverengi malzemelerin ise dal ve ağaç kabukları, tuvalet kağıdı ruloları, kuruyemiş kabukları ve kuru yapraklardan oluşabildiğini söyledi. Evde nasıl kompost yapılabileceğine ilişkin de konuşan Demirkan, bunlardan biri olan bokaşi kompostunun yapımına dair şu bilgileri verdi: 'Eğer bokaşi kompostu yapmak istiyorsak ilk olarak bir kova temin etmeliyiz. Bu kovayı kendimiz de yapabiliriz, satın da alabiliriz. Kovanın en altında gıda atıklarının zamanla suyunu tahliye edebileceğimiz minik bir süzgeç olması gerekiyor. Süzgecin üzerine gıda atıklarımızı koyacağız. O suyu kovadan tahliye edebilmek için de içinde bir musluk olması ve kapağını kapatıp, havasız kalmasını sağlayabileceğimiz bir ortam oluşturmamız gerekiyor. Süzgecin üzerine ilk olarak karbon malzemelerimizi koyuyoruz ve yararlı mikroorganizma sıvımızı sıkıyoruz. Daha sonra gıda atıklarımızı koyup tekrar karbon malzemeyle kapatıyoruz. Böyle minik bir sandviç yapıyoruz, aslında gıda atıklarını o sandviçin arasında turşuluyoruz. Kovayı doldurduktan sonra da kapağını kapatıp 15 gün hiç açmadan bekletiyoruz. İşte turşulaşma dediğimiz işlem bu sürede gerçekleşiyor. Bu sürede de alttan gıda atıklarının sıvısını musluktan tahliye etmeye devam ediyoruz. Hatta bu sıvı da çok faydalıdır, sıvı gübre olarak geçer. Bire yüz oranında sulandırılarak da evdeki bitkilerimizde, bahçemizde vs. kullanılabilir. 15 günlük süre dolduktan ve bu süreçte de sıvı tahliyesini aldıktan sonra, en son, kovamızı toprakla buluşturma işlemini gerçekleştiriyoruz. Bir ay sonra da çok güzel oluşmuş, kahverengi mis gibi kokan bir verimli toprak oluşuyor.' Evde yapılacak bir diğer kompost tipinin de solucan kompostu olduğunu ifade eden Demirkan, bu yöntem hakkında ise şunları anlattı: 'Bir kabın içerisinde solucanların yaşayacağı uygun ortamı oluşturuyorsunuz. Bu arada bu solucanlar normalde toprakta gördükleriniz değil, özel kültür solucanları. California solucanları olarak geçiyorlar. Bir yerden temin etmeniz gerekiyor, sonrasında da, nemli ortamları sevdikleri için, onlara düzenli olarak nem vermeniz gerekiyor. Su veya veya organik atıklarla besleme işlemini yapıyorsunuz. Aslında bu kadar, başka bir şey yapmıyoruz. Geri kalan bütün öğütme işini ve bize güzel bir gübre çıkarma işini onlar kendileri yapıyorlar zamanla. Solucanlar ne kadar çoksa o kadar çok gıda tüketiyorlar, kendi ağırlıklarının yarıları kadar bir ağırlığı da bir günde tüketebiliyorlar.' Hangi alanlarda kullanılabilir? Gıda atığı tamamen bitmiş olduğunda ve sonuçta toprak gibi bir malzemeyle karşılaşıldığında kompostun hazır hale geldiğini belirten Demirkan, kompostun hangi alanlarda kullanılabileceğine ilişkin 'Gübre niteliğinde bir toprak elde ediyoruz biz ama istediğimiz her yerde kullanabiliriz tabii ki. Ben evimde balkon bahçesi yapıyorum. Çiçeklerimde, bitkilerimde, yetiştireceğimiz sebzelerde kullanıyorum. Fazla gelirse arkadaşlarıma veriyorum, okulunuzun bahçesinde kullanabilir veya doğaya bırakabilirsiniz.' diye konuştu. 'Atık miktarımızı azaltmak için kompost çok önemli' Demirkan, bireylerin kompost tipini seçerken sahip olduğu alana, enerjisine ve mekanına göre tercih yapmasını önerirken bir kişinin evinde kompost yapmaya başlamasıyla doğaya sağlayacağı faydaya vurgu yaparak konuşmasını şöyle tamamladı: 'Şehirde yaşayan bir kişi günde ortalama bir buçuk kilogram çöp çıkarıyor ve bunun yüzde 60'ını da organik atıklar oluşturuyor. Aslında böyle baktığımızda rakamlar bize her şeyi çok daha güzel ifade ediyor. Yüzde 60, yani çıkardığımız çöpün yarısından fazlasının organik atıklar olması da bu işi neden yapmamız gerektiği kısmında çok güzel bir dönüt veriyor. 1 cm toprağın oluşabilmesi için 300 ila 500 yıl zaman geçmesi gerekiyor. Ben bu bilgiyi öğrendiğimde kompostu çok daha fazla önemsemiştim. Ben de 4 yıldır her kovamın 20 kg olduğunu düşünürsem yüzlerce kilogram toprak elde etmiş oldum. Kendi başıma yaptığım bu işlemin çok küçük olmadığını, her birimizin etkisinin birleşerek daha büyük bir etki oluşturduğunu biliyorum. Bu yüzden kompostu da çok önemsiyorum.' İTTİFAK-AA