Prof. Dr. İbrahim Ortaş (Çukurova Ü niversitesi) ile Araştırma Ü niversiteleri`ni konuştuk;
AY: Araştırma Ü niversiteleri Ne Zaman Hayatımıza Girdi?
ORTAŞ: 26 Eylül 2017 tarihinde YÖK tarafından yükseköğretime çeşitliliği getiren 'Yükseköğretimde Misyon Farklılaşması ve İhtisaslaşma Projesi' kapsamında yürütülen 'Araştırma Odaklı Misyon Farklılaşması Programı`nda belirlenen 'Araştırma ve Aday Araştırma Ü niversiteleri' sisteminde değişikliğe gidildiği, 13 Aralık 2021 tarihinde Ankara`da yapılan toplantıda açıklandı (YÖK, 2021). Bilim ve teknoloji, geçen yüzyılda belirgin bir şekilde ülkelerin gelişmişliği, toplumların ve bireylerin yaşam standartları ve refahını doğrudan etkilediği için bilim yapabilmek ve bilimsel gelişmişliğe sahip olmak ya da olmamak en önemli gösterge durumuna gelmiştir. 1900`lü yıllardan itibaren başlayan iyi üniversitelerde eğitim alma süreci, bilgi üretmek, bilgiyi teknolojiye dönüştürecek nitelikli insan gücüne sahip olmak her toplumun ve ülkenin temel amacı durumundadır. Nitelikli insan gücüne sahip olmak ise ciddi bilgi birikimi ve akademik gelenekleri olan, temel alt yapısı sağlanmış, bilgiye erişmede ve yaymada sorun yaşayamayan akademik özgürlüğü olan özerk ortamlarda filizlenmektedir.
Türkiye dünyadaki gelişmeleri takibe, 1930`lı yıllarda düzenlenen yeni üniversite yasası ile Almanya`dan nitelikli akademik kadroların getirilmesi ile başlarken, 1990`lı yıllardan itibaren araştırma temelli yayın ve teknoloji geliştirme süreçlerini akademik olarak izleme sürecine geçti. Niceliksel olarak üniversite sayısı ve yayın sayısı arttı ancak kalite konusunda maalesef olması gereken konumun çok gerisinde kalındı.
Dünya bilimsel gelişmelerinden kopmamak için son yıllarda Türkiye, 'öncelikli hedefleri ve alanları çerçevesinde nitelikli bilgi üretmek, disiplinler arası çalışmaları ve iş birliklerini teşvik etmek, doktoralı araştırmacı insan sayısını artırmak, uluslararası iş birliklerini güçlendirmek ve üniversitelerimizi uluslararası alanda daha görünür kılmak' için bir dizi önlem ve program açıklamaktadır. Türkiye, uzun zamandır standartları belli bir bilim politikasına sahip olmadığı için çok sık değişikliklere gitmek zorunda kalmaktadır.
AY: Ü niversiteler, Ü rettikleri Araştırma ve Yetiştirdikleri Nitelikli İnsan Gücü Ekseninde mi Değer Görmeli?
ORTAŞ: Tüm üniversitenin araştırma, eğitim ve toplumu aydınlatma görevi bulunmakta ancak zaman içinde üniversiteler ürettikleri nitelikli araştırma ve eğitim çıktıları ile farklılaş maktadadırlar. Bu bağlamda nitelikli çıktıları ile öne çıkan, bünyesinde iyi akademisyen ve öğrenci bulunduran üniversitelerin ayrıca desteklenmesi genelde kabul görmektedir. Yoksa çok pahalı olan araştırmaların finanse edilmesi, nitelikli kadroları bünyesinde bulundurması zor sağlanacağı içinde dünyadan kopma ihtimalide doğabilir. Bu bağlamda üniversitelerin tümünü araştırma üniversitesi olarak görmek, ancak üretkenlikleri ve çıktıları ekseninden de desteklenmesi daha hakkaniyetli olacağını düşünüyorum.
AY: Araştırma Ü niversitesinin Diğer Ü niversitelerden Farkı Nedir?
ORTAŞ: Başta Avrupa Birliği COST ekseninde başlayan araştırma üniversiteleri kavramı, ABD ve Çin gibi ülkelerde kendi alanlarında orijinal araştırma yapan, seçkin ve karmaşık kurumlar olarak sorunları çözen akademik ve toplumsal rol sahibi seçkin üniversiteleri 'araştırma üniversitesi' olarak tanımlamaktadır. Araştırma üniversiteleri toplumların dinamosu olarak bilimsel bilgi ve teknoloji üretimi yanında sosyal ve kültürel bilimler yoluyla toplumsal gelişme ve dönüşümlere de önemli ölçüde katkıda bulunmaktadır. Son dönemlerde uzay çalışmaları, yapay zeka, iletişim teknolojileri konularındaki gelişmelerin arka planında, bilgi ve veri analizlerinin toplumsal sorunlara çözüm arayışı bulunmaktadır.
Bu bağlamda Araştırma üniversiteleri, genellikle ülkelerin en donanımlı akademik kadrolarına sahip oldukları gibi iyi akademik eğitim almış en parlak öğrencileri bünyelerine çekerek en üst düzeyde eğitim yapan ve yaptıran üniversiteler haline gelmişlerdir. Dünyadaki en iyi üniversiteler sıralaması ve Araştırma Ü niversitesi sıralamalarında, teorik ve pratik anlamda üretici ve sürükleyici dinamolar olan nitelikli akademisyenleri kurumlarında istihdam edebilen üniversiteler hep öndedirler. Ayrıca bu kurumların diğer bir önemli özelliği de nitelikli araştırmacı ve geleceğin akademisyenlerini yetiştirecek lisansüstü düzeyde araştırma ve eğitim veren fiziki ve kültürel alt yapısı tamamlanmış akademik gelenekleri olan üniversiteler olmalarıdır. Genelde bu kapsamdaki üniversiteler araştırma ve eğitim çıktılarının önemli kısmını üretirler.
Araştırma üniversitelerinin ülkelerin hem temel hem de uygulamalı orijinal araştırmalarını yapmaları sebebiyle daha çok proje kaynağı ve yetişmiş insan gücünü istihdam etmek için daha fazla finansman gereksinimi olacaktır. Araştırma üniversitelerinin bir diğer önemli özeliği de araştırma yapan nitelikli araştırmacıları cesaretlendiren ve üretkenliklerini ödüllendiren kuramlardır.
Bu bağlamda Araştırma üniversiteleri liyakati öncelikle ilke edinen, akademik kriterleri bilimsel hedefleri doğrultusunda belirlenmiş kurumlardır. Akademik kriterlerin ve liyakatin işletilmesinde kararlı, mükemmellik arayışına dayanan amansız bir takipçi konumundadırlar.
Araştırma üniversiteleri içindeki akademik kadroların büyük çoğunluğu tarafından yanındaki lisans ve lisansüstü öğrencilerini de araştırma faaliyetleri içerisine alarak araştırma ve akademik kültürün özümsenmesini sağlayan kurumlardır. Araştırma üniversiteleri ülkelerinin akademik kadrosu, çalışanı ve öğrencisi ile her yönden ulusal ve uluslararası ölçekte niteliklere sahip bilgi ağı oluşturan, bilgiyi geliştiren ve alanındaki en iyi olma seviyesini sürekli iyileştiren elit kurumlardır.
Araştırma üniversitesi kendi alanında iyi olma ve çağı yakalama ve önünde olma konusunda kendi içinde ve dışında hem rekabetçi hem de aynı zamanda işbirlikçidir. Araştırma üniversitelerinin en güçlü yanlarından biri önde oldukları alanlarda büyük araştırma ekiplerine sahip olmalarıdır. Takım halinde çalışmayı başaran ve birbirini motive etmeyi başaran kurumlardır.
AY: Araştırma Ü niversitesi Sayıları Neden Artırıldı?
ORTAŞ: 2017-2020 yılları arasında '11 Araştırma ve 5 Aday Araştırma Ü niversitesi' olarak benimsenen program, 2021 yılında Araştırma Odaklı Misyon Farklılaşması programı ile 20 kamu üniversitesine ilave olarak 3 vakıf üniversitesinin eklenmesi şeklinde genişletilmiştir.
Ancak 3 yıl denenen programdan neden vazgeçildi ve sayının 11 + 5`den 20 (kamu) + 3 (vakıf) üniversite şeklinde neden değiştirildiği açıklanmadı. Bu sayılardan Türkiye`deki 203 üniversitenin %10`unun nitelikli kabul edildiği anlaşılıyor. Türkiye adresli üniversitelerin Dünya üniversiteleri içinde vakıf üniversiteleri dahil ilk 25`e kadar bir esnekliği olabileceği görülmektedir.
Yeniden düzenlenen programda 'Aday Araştırma Ü niversitesi' ve 'Aday Araştırma Ü niversitesi Adayı' gibi sınıflamalar kaldırılmış, tüm üniversiteler 'Araştırma Ü niversiteleri' performans puanlarına göre A1, A2 ve A3 olmak üzere 3 grupta sınıflandırmışlardır. Çizelge 1`de görüldüğü gibi
- 70-100 arası puan alan üniversiteler A1 Ü st Düzey Araştırma Ü niversite,
- 35-70 arası puan alanlar A2 Yüksek Düzey Araştırma Ü niversitesi,
- 20-35 arası puan alanlar A3 Orta Düzey Araştırma Ü niversitesi olarak tanımlanmıştır.
AY: YÖK Tarafından Yayınlanan Ü niversitelerin Sınıflandırmaları Belli mi?
ORTAŞ: Programda yer alan üniversitelerin performansları, Araştırma Ü niversiteleri Performans İzleme Endeksi ekseninde 'Araştırma Kapasitesi' (%25), 'Araştırma Kalitesi' (%40) ve 'Etkileşim ve İş Birliği' (%35) başlıkları altında YÖK ve TÜ BİTAK ile Sanayi ve Teknoloji Bakanlığının daha önce belirlediği 32 alt gösterge kapsamında değerlendirilmişlerdir.
2020 yılı YÖK değerlendirmeleri ile kıyaslandığında 2021 yılında üniversitelerin puanlarında görece artış olanların yanında azalmaların da olduğu görülmüştür. ODTÜ , Boğaziçi, İzmir Yüksek Teknoloji, Hacettepe, Ege, İstanbul, Erciyes, Çukurova üniversiteleri puanlarını artırmışlardır. Ancak sıralamaya yeni katılan Marmara, Dokuz Eylül, Fırat, Karadeniz Teknik Ü niversiteleri büyük bir sıçrama ile araştırma Ü niversitesi programında kendilerine yer bulmuşlardır.
Çizelge 1. 2021 yılı Araştırma Ü niversiteleri ve performans puanları
|
Sıralama |
Ü niversite |
Toplam |
Kapasite |
Kalite |
İşbirliği |
Sıralama |
|
1 |
Orta Doğu Teknik Ü niversitesi |
|
85,40 |
21,39 |
35,86 |
28,15 |
|
2 |
İstanbul Teknik Ü niversitesi |
A1 |
76,24 |
19,78 |
32,83 |
23,62 |
|
3 |
Boğaziçi Ü niversitesi |
|
70,34 |
14,59 |
27,50 |
28,24 |
|
4 |
İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü |
|
60,87 |
15,98 |
24,95 |
19,94 |
|
5 |
Yıldız Teknik Ü niversitesi |
|
54,11 |
16,20 |
23,33 |
14,58 |
|
6 |
Ankara Ü niversitesi |
|
53,07 |
13,29 |
20,52 |
19,26 |
|
7 |
İstanbul Ü niversitesi |
|
50,06 |
15,03 |
16,29 |
18,74 |
|
8 |
Erciyes Ü niversitesi |
A2 |
48,65 |
9,00 |
20,57 |
19,09 |
|
9 |
Hacettepe Ü niversitesi |
|
48,49 |
15,89 |
20,91 |
11,69 |
|
10 |
Gebze Teknik Ü niversitesi |
|
44,06 |
13,98 |
16,05 |
14,03 |
|
11 |
Ege Ü niversitesi |
|
38,85 |
14,58 |
14,94 |
9,32 |
|
12 |
İstanbul Ü niversitesi-Cerrahpaşa |
|
37,36 |
11,81 |
5,63 |
19,91 |
|
13 |
Marmara Ü niversitesi |
|
32,74 |
7,13 |
11,10 |
14,50 |
|
14 |
Bursa Uludağ Ü niversitesi |
|
32,27 |
5,42 |
13,09 |
13,76 |
|
15 |
Dokuz Eylül Ü niversitesi |
|
28,80 |
7,22 |
9,77 |
11,82 |
|
16 |
Atatürk Ü niversitesi |
|
28,03 |
4,27 |
14,94 |
8,82 |
|
17 |
Gazi Ü niversitesi |
A3 |
27,96 |
11,40 |
10,49 |
6,07 |
|
18 |
Çukurova Ü niversitesi |
|
27,63 |
6,24 |
9,91 |
11,49 |
|
19 |
Fırat Ü niversitesi |
|
23,18 |
1,87 |
12,21 |
9,10 |
|
20 |
Karadeniz Teknik Ü niversitesi |
|
20,23 |
3,99 |
9,09 |
7,15 |
|
|
Vakıf Ü niversiteleri |
|
|
|
|
|
|
1 |
İhsan Doğramacı Bilkent Ü niversitesi |
|
|
|
|
|
|
2 |
Sabancı Ü niversitesi |
|
|
|
|
|
|
3 |
KoçÜ niversitesi |
|
|
|
|
|
AY: Ü niversitenizin urumu İyi mi?
ORTAŞ: Çukurova Ü niversitesi YÖK 2020 listesinde toplamda 25,46 puanla 13. sırada iken, 2021 yılı listesinde toplamda 27,63 puanla 18. sırada kendine yer bulabilmiştir. Çukurova Ü niversitesinin 2017-2021 yılları arasında, sırasıyla 19.81, 21.15, 25.46 ve 27.63 puan alarak performansını yavaşta olsa geliştirdiği görülmektedir. Ancak başta teknik üniversiteler olmak üzere yerleşik üniversitelerin puanlarını çok daha fazla artırdıkları görülmektedir. ODTÜ , İTÜ , İstanbul Ü niversitesi ve Yıldız Teknik Ü niversitesinin puanlarının çok daha fazla arttığı görülmektedir. Diğer taraftan Marmara, Dokuz Eylül, Atatürk Ü niversiteleri gibi potansiyelli üniversitelerin listeye ilk defa girmiş olmalarına rağmen Çukurova Ü niversitesinden daha yüksek puan alarak ön sıralara yerleşmiş olduğu da görülmektedir (Çizelge 2).
Çizelge 2 2017-2020 yılları arasında Araştırma Ü niversiteleri listesi ve toplam puanları
|
Sıralama |
Ü niversite |
2017 |
2018 |
2019 |
2021 |
|
1 |
Orta Doğu Teknik Ü niversitesi |
69,54 |
73,52 |
74,36 |
85,40 |
|
2 |
İstanbul Teknik Ü niversitesi |
53,09 |
54,93 |
60,93 |
76,24 |
|
3 |
Boğaziçi Ü niversitesi |
55,41 |
59,29 |
60,43 |
70,34 |
|
4 |
İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü |
53,76 |
56,93 |
53,73 |
60,87 |
|
5 |
Yıldız Teknik Ü niversitesi |
32,86 |
41,05 |
35,44 |
54,11 |
|
6 |
Ankara Ü niversitesi |
27,88 |
37,25 |
40,88 |
53,07 |
|
7 |
İstanbul Ü niversitesi |
32,58 |
39,24 |
38,15 |
50,06 |
|
8 |
Erciyes Ü niversitesi |
9,00 |
20,57 |
19,09 |
48,65 |
|
9 |
Hacettepe Ü niversitesi |
38,39 |
41,98 |
38,33 |
48,49 |
|
10 |
Gebze Teknik Ü niversitesi |
36,63 |
38,49 |
31,36 |
44,06 |
|
11 |
Ege Ü niversitesi |
24,44 |
25,92 |
33,43 |
38,85 |
|
12 |
İstanbul Ü niversitesi-Cerrahpaşa |
* |
|
|
|
