Yakın doğunun en görkemli mimarli eserlerinden biri olarak kabul edilen Şirvanşahlar Sarayı ndan bahsetmek istiyorum bu yazımda. 1964 yılında müzeye dönüştürülen sarayda zengin halı koleksiyonu, şahlara ait özel eşya koleksiyonları ve göz alıcı vitrayları görülmeye değer zenginliktedir.
Azerbaycan`ın başkenti Bakü`de İçerişehir olarak bilinen tarihi şehirde bulunan Şirvanşahlar Sarayı,15. Yüzyılda Şirvanşahlar hanedanının şahı İbrahim Halilullah ın döneminde yapılmış muhteşem bir mimari yapıya sahiptir.
Binanın süslemeleri dönem üslû bunun en göz alıcı örnekleridir. Taçkapısı mukarnaslarla geçilen istiridye biçimi nişli, taçkapı yüzeyleri lotus süslemelidir. İçeriye geçit veren basık kapı kitâbeliğinde ve yan nişlerin üzerinde bitkisel süslemeler bulunmakta, kapı içindeki keskin köşelerde geometrik bir friz görülmektedir. Kitâbede Yû nus sû resinin 26. âyeti yazılıdır.
Şirvanşahlar Sarayı pek çok bölümden oluşmaktadır. Bu bölümlerin her birinin farklı zamanlarda inşa edildiği tahmin edilmektedir. İki kattan oluşan sarayın ikinci katı şah ve ailesinin günlük hayatlarını geçirdikleri bölümdür. Birinci kat ise saray ihtiyaçlarının karşılanması için oluşturulmuştur. Saray çevresindeki diğer bölümlerden biri ,'divanhane'dir. Dönemin, resmi törenleri ve toplantılarının yapıldığı ,devlet yönetimiyle ilgili kararların alındığı bölümdür. Saraya ait bir başka bölüm, Şirvanşahlar ailesinin çocuklarının eğitim aldıkları, Keykubat Mescididir. Ancak mescit 1918 yılında çıkan bir yangında tamamen yanmıştır.
Saraydaki bölümlerin her birinin farklı zamanlarda inşa edildiği düşünülmektedir.Saray 52 odalı olup iki katlıdır, üst kat Şah ve ailesinin yaşam alanı, alt kat ise sarayın ihtiyaçlarının karşılandığı çeşitli bölümlerden oluşmaktadır. Saray binasının en alt katın da saray halkının kullanımı için bir hamam ve yerin altında 34 basamakla inilen bir su deposu mevcuttur. Saray 3 avlulu ve 6 bölümden oluşan bir yapılar kompleksi şeklindedir. İlk avluda Harem ve Divanhane, orta avluda büyük kapı olarakta bilinen Murad Davraza`sı (III. Murad zamanında inşa edilmiş ve yapıyla eklenen son ilave olma özelliği taşır.) bulunur.
Halk arasında Derviş türbesi olarak da bilinen,dönemin büyük alimlerinden olup,saray halkının da ilminden faydalandığı Seyyid Yahya Bakuvi hazretlerinin türbesi de yine saray kompleksi içinde yer alan yapılardan birdir. Şirvanşahlar Sarayı alanında yer alan diğer bölümler,kadınlar ve erkeklere ayrılan iki bölümden oluşan Şah Mescidi,şah ailesine mahsus hamam,Murat Darvazası olarak bilinen kapı kompleksi ve su deposundan oluşmaktadır. Ayrıca Şirvanşahlar, annesi,eşi ve çocuklarının defnedildiği aile türbesi de bu bölümdedir. Şirvanşahlar Sarayı,1964 yılında müze olarak ziyaretçilere açılmıştır.
Seyyid Yahya Şirvani (vefatı 1465), Şeyh Ebu Abdullah Siracüddin Ömer el Halveti nin (vefatı1397-98) kurucusu olduğu tarikatın, Halvetiliğin pir-i sanisi yani ikinci kurucu şeyhidir. Seyyid Yahya Şirvani ile tarikat Anadolu, Balkanlar, Suriye Mısır, Afrika, Habeşistan ve Güney Asya illerine kadar yayılmış, pek çok kişi ona bağlanmak için Anadolu dan Bakü ye gitmişlerdir. 19 tane eseri vardır. En hacimli eseri olan Şifaü l- Esrar ı Türkçe, farklı hacimdeki diğer eserleri ise Arapça ve Farsça dır. Arapça ve Farsça eserlerinin çoğu, rahmetli Dr. Hasan Almaz tarafından tercüme edilen1 Şirvani nin, Türkçe yazılmış olan tek eseri, Şifaü l- Esrar ı ise Doç. Dr. Mehmet Rıhtım tarafından Azerbaycan da ve Türkiye de neşredilmiştir.
Şirvanşahlar saray kompleksinde ayrıca bir cami de bulunur. Bugün camide maalesef ibadete kapalı sadece müze olarak gezilebilmektedir. Cami içerisinde de halı bulunmamaktadır. Taş zeminde ayakkabılarla gezilmektedir. Caminin halıları serilim ibadete açılsa çok iyi olur. Ziyatetçiler ayakkabılarını çıkarıp bu şekilde ziyaret edebilirler.
Caminin planı dikdörtgendir. Küçük bir harim, kadınlar için küçük bir mescit ve servis odaları bulunmaktadır. Şirvanşahların mezar tonozuna dönük bulunan kuzey portali, doğudakinden daha heybetlidir. Bir yer altı çıkışına inen ikincisi, saray sakinleri için tasarlanmıştı.
ki kademeli pencereli mescit, küresel bir kubbe ile örtülmüştür. Mihrap, sarayın güney ucunda yer almaktadır. Kubbe alanı, boyutlarıyla salonun kubbesine giden ve ana hatlarını değiştiren bir kadın dua odasının bir katıdır. Caminin portalının açıklığı, prizmatik hacmin sade arka planında açıkça belirginleşmiştir, hafifçe keskinleşen kalotlar ile iki kubbe ile sona ermiştir.
Minarenin gövdesi, 845 (1441/42) tarihini gösteren bir yazı ile çevrilidir. Şerefenin stalaktitlerinin detayları ince bir şekilde modellenmiştir.
