Bugünkü yazımızda bir kitap güzeline Osmanlı Irak`ının Posta Tarihi`ne değineceğiz inşallah. Yazının, kalemin, ebrunun güzeli olduğu gibi pekâlâ kitabın da güzeli olur ve dahi bu kitap güzelinin tam ismi şöyledir: İngiliz İşgali Döneminde Osmanlı Irak`ının Posta Tarihi 1914-1923
Koleksiyoner, iş adamı Oral Avcı ve Meryem Yetkin Nükte`nin yoğun emekleriyle okuyucularla buluşan kitap Kerkük Vakfı`nın bir yayını. Aslen Kerküklü olan ve erken çocukluk döneminde Türkiye`ye hicret eden Oral Avcı özel yayınını Kerkük Vakfı`na hasretmiş.
Kitabın hikâyesi 30 Kasım 2019 tarihinde Bilim ve Sanat Vakfı`nda (BİSAV) düzenlen 'İşgal Devri Musul-Kerkük`te Osmanlı Pulları' serlevhalı sergi etkinliğine dayanıyor.
Koleksiyoner Oral Avcı`nın Osmanıl Dönemi Irak Posta Tarihi koleksiyonundan hareketle hazırlanan mezkû r sergide Musul ve Kerkük`ün I. Dünya Savaşı`nda işgal edilişinin 101. yıldönümünde İngilizlerin bölgede hâkimiyetlerini tesis etmek maksadıyla kullandıkları Osmanlı pullarının işgal sürecinde yaşadığı dönüşümlere şahitlik edilmişti. Oral Avcı, BİSAV`da bu satırların yazarının da ziyaret ettiği sergi sonrasında Irak Posta Tarihi koleksiyonunu kitaplaştırma kararı almıştı. Posta tarihi bağlamında kitapta Irak tamamı ele alınırken sergide sadece Kerkük-Musul posta tarihi konu edilmişti.
Oral Avcı için iş adamı ve koleksiyoner tanımlamalarını yaptık. El Hakk doğrudur, Oral Avcı ülkemizin önde gelen koleksiyonerlerinden biridir. Muhatabımız bir taraftan hüsn-i hat, ebru, tezhip, minyatür koleksiyonu yaparken, diğer taraftan da 'Osmanlı Irak`ı Posta Tarihi'ne ışık tutacak âlâ keyfiyeti hâiz posta tarihi koleksiyonunun da emanetçisidir.
'Marifet iltifata tabidir.'
'Marifet iltifata tabidir, müşterisiz meta zayidir' anlayışıyla koleksiyon yapmaya başlayan Oral Avcı aldığı eserlere bir yandan, tabir yerindeyse gözü gibi bakarken, diğer yandan da evinde, işyerinde sergiliyor. Avcı, evvelemirde hüsn-i hat, ebru, tezhip ve minyatür koleksiyonunu gördüğü lüzum üzerine iki kapak arasına kâğıdın hoş kokulu sahifelerine, ardından da sanal âleme aktardı. Bu ameliyeyi daha sonra Osmanlı Irak`ı pul ve posta tarihi koleksiyonu için gerçekleştirdi.
Bir önceki paragrafa anonim bir söz ile başlamıştık. Şimdi ise kelâmı bir cümleliğine de olsa önceki asrın en mühim koleksiyon adamlarından İbnülemin Mahmud Kemal İnal`a bırakalım: 'Fazilet-mendân-ı eslafa layık oldukları derecede hürmet etmeyenler, nefislerini hürmete layık görmeyenlerdir.' Oral Avcı`nın koleksiyon merakının öznesinde üstadın terkip ve asliyet şuuruyla taçlanmış mezkû r ve meşhur âvâzı var.
Large Vermile Ödülü Avcı ve Nükte`nin;
Çiçeği burnunda kitap katıldığı ilk uluslararası etkinlikten İsviçre`de 18-22 Haziran 2022 tarihlerinde düzenlenen Helvetia 2022`den ödülle döndü. Sözün bu yerinde Helvetia 2022 Dünya Pul ve Posta Sergisi`ne de değinelim. Sergi, Uluslararası Filateli Federasyonu`nun (FIP) himâyesinde Avrupa Filateli Federasyonu`nun (FIPA) onayı ile düzenleniyor. 2022 yılında 18-22 Haziran tarihlerinde İsviçre`nin Lugano şehrinde düzenlenen Helvetia 2022`ye dünyanın tüm coğrafyalarından filateli uzmanları ve koleksiyonerleri koleksiyon ve yayınlarıyla katılım gösterdi. Dünya çapında tanınan posta ve pul koleksiyonerlerinin birikimlerinin sergilendiği ve eserlerin yarıştığı fuarda literatür kitap ve katalog dalında müsabakaya konu olan İngiliz İşgali Döneminde Osmanlı Irak`ının Posta Tarihi 1914-1923 kitabı 85 puan alarak sınıfının en yüksek puanıyla LV (Large Vermile) ödülünü kazandı.
Bir ülkenin kuruluş sürecini posta tarihi üzerinden okumak mümkündür!
Kitap, 'Bir ülkenin kuruluş sürecini posta pulları üzerinden okumak mümkün müdür?' sorusuna verilen yetkin bir cevap mahiyetinde. Kitabın müellifleri Oral Avcı ve Meryem Yetkin Nükte bir önceki cümlede arz ettiğimiz suali 'mümkündür' şeklinde cevaplıyor.
Avcı ve Nükte, Oral Avcı`nın hüsn-i hat, tezhip, minyatür, ebru ve pul koleksiyonları arasından pul koleksiyonuna nazarlarını çevirerek pul ve belgeleri teşrih masasına yatırmışlar. Böylelikle Irak`ın, Osmanlı Irak`ının Birinci Dünya Savaşı sonrasında uluslararası alanda tanınmış bir devlet statüsü kazanması süreçlerine posta tarihi üzerinden tanıklık etmişler. Bu cümleler yazarlarımıza ait: 'Irak`ın bir devlet olarak ortaya çıkışının heyecan verici hikâyesi, dönemden kalma pulların ve belgelerin gizeminin çözümlenmesiyle gün yüzüne çıkarılıyor. Örneğin buradaki pul görselinden de görüleceği üzere, neden İstanbul Boğazı`nı ve Rumelihisarı`nı tasvir eden Osmanlı devletine ait bu pulun üzerinde başka bir ülkenin, yani İngiliz işgali altındaki Irak`ın ismi yazıyordu? Peki, niçin aynı pulda kullanılan para birimi Hint parasıydı?'
Yazımızın başında 'kitap güzeli' vasfını verdiğimiz kitap işte bu türden soruların peşine düşerek 20. Yüzyılın hemen ilk yıllarına odaklanarak Irak tarihine yeni bir bakış açısı getiriyor.
Kitapta Osmanlı Irak`ının Posta Tarihi üçbölümde ele alınıyor.
Ü çbölümden oluşan kitabın ilk bölümü Irak tarihi ve Irak`ın İslam tarihi bakımından önemini ele alarak başlıyor. Ardından, bölgenin Osmanlı hâkimiyetine geçişi, Osmanlı modernleşme ve merkezileşme siyasetinin bölgeye etkileri ve Irak`ın Osmanlı için taşıdığı öneme ilişkin değerlendirmeler yer alıyor. Bu bölümde İngiltere`nin bölgedeki ticari yatırımları ve diplomatik faaliyetleri, özellikle de petrol arama faaliyetleri bağlamında harcadıkları çaba ele alınıyor. Bölümün sonunda, I. Dünya Savaşı ile Osmanlı-İngiliz rekabetini doruğa çıkaran ve Irak ın işgali ve bağımsızlığına yol açan tarihî süreçişleniyor.
Irak vilayetindeki posta tarihine odaklanan ikinci bölümde Osmanlı Posta Teşkilatı`nın 1840 yılı itibarı ile kuruluşu, bölgede etkin hâle gelmesi, posta hizmetlerinin zaman içerisinde geçirdiği dönüşüm, Irak bağlamında Osmanlı`nın en büyük rakibi İngiltere`nin Hindistan Posta Teşkilatı`nın bir uzantısı olarak bölgede sürdürdüğü posta faaliyetleri ortaya konuluyor. Bu bölüm, aynı zamanda Osmanlı ve İngiliz Hindistan`ı posta pullarını sergilerken, Osmanlı-İngiliz rekabetinin postacılık bağlamında bölgede nasıl seyrettiğini anlatması açısından ayrıca bir önem taşıyor.
Oral Avcı`nın pul koleksiyonundan görsellerle zenginleştirilen ve derinleştirilen kitabın, üçüncü ve son bölümünde ise, özel olarak 1914-1923 tarihleri arasına, Irak`ın İngiliz işgaline odaklanılarak kitapta zaman zaman değinilen Osmanlı Cihan Devleti-İngiltere çekişmesi, rekabet konusunun simgesel tezahürleri olarak posta nesneleri üzerinden sergilenmektedir.
Bu bölümde İngilizlerin işgal sırasında ve sonrasında 1917 yılı itibarı ile Osmanlı pulları üzerinde yaptıkları değişiklikler ayrıntılı olarak gözler önüne seriliyor. İlgili dönemde tedavüle giren pullar ve ortaya çıkan mektuplar, sırasıyla Basra, Bağdat ve Musul un işgali sırasında uluslararası bir mücadelenin ve izlenen farklı stratejilerin yansımalarını üzerlerinde taşıyor.
Satrançoynayanlarla tavla oynayanların mücadelesi!
Kitap Güzeli`ne dair hüküm içeren son cümlemizi şöylece kuralım: Kitap 'satranç' oynayanlarla 'tavla' oynayanlar arasındaki tarih boyu süren amansız mücadeleyi Osmanlı Irak`ı Posta Tarihi bağlamında anlatıyor.
Yazı No: 424
