Bursa`nın önde gelen ebru ustalarından Ebru Çatalkaya ile Bursa Tarihi Irgandı Çarşılı Köprüsü`nün üzerindeki atölyesinde hasbıhal ettik.
Mutlu Çatalkaya kadim şehir Bursa`da teknesinin içerisinden ebru sanatımıza dair güzellikler geçiren bir sanatkâr.
Bursa`da tarihi Irgandı Köprülü Çarşısı`nda ebru sanatımıza hizmet etmekte olan Mutlu Çatalkaya ebru teknesinden birbirinden güzel ebrular çıkarırken öğrenci yetiştirmeyi de ihmal etmiyor.
Ebrucu Mutlu Çatalkaya ile ebruculuğunu ve ebru sanatını konuştuk.
Mutlu Hanım sizi tanıyabilir miyiz?
Rahmetli babamın görevi dolayısıyla 1967 yılında Bursa`nın Kemalpaşa ilçesinin Çardakbelen köyünde doğdum. İki oğlum ve iki gelin kızım var. İlk, orta ve lise tahsilimi Bursa da tamamladım. İki yıl kadar Hattat Mahmud Şahin hocamdan hat dersi, bir yıl kadar Yasin Kılıçhocamdan tezhib dersi, üçyıl da SevinçAktaş hocamdan çini dersi aldım.
2015 yılında ebrucu ve tesbih ustası Ömer Önder Cankurtaran`dan ebru icazetimi aldım. Halen Bursa da ikamet etmekteyim.
Sanat ve estetik güzelliklerle ilk temasınız nasıl oldu?
İlkokul yaşlarındayken halı desenlerinin yanı sıra Kur an-ı Kerim`in ilk iki sayfasındaki Fatiha ve Bakara surelerinin ilk ayetlerinin etrafındaki tezhib süslemelerini gözlerimle, parmaklarımla çizdiğimi hatırlıyorum. Daha sonra evlenmeden önce bizim zamanımızın gençkızları mutlaka dikiş, nakış, yapma çiçek gibi vs. el zanaatları kurslarına giderek eğitim alırlardı. Beni de annem bu şekilde yetiştirdi
Sanatı ve estetik güzellikleri nasıl tarif edersiniz?
Sanat sabırdır, sanat tevazudur, sanat edeptir, sanat güzel ahlâktır, sanat haddini bilmektir, sanat aşktır.
Sanat insanın terbiye olmasıdır
Sanat uzun soluklu yolculukta kendini Allah`a teslim edip, O nun lütuflarına mazhar olmaktır. Bu sebeple sanat insanın terbiye olmasıdır aslında... Estetik ise somut olarak söylemek gerekirse Önder hocam, Necmeddin Efendi`nin ebrularını çalışırken buket çiçek dallarının üçgen formda olması gerektiğini söylerdi. Alparslan Babaoğlu hocamız ise buket çiçekleri çalışırken sap ve yaprak boyutlarının ikiye katlandığında aynı ölçüde olması gerektiğini söylerdi.
Bu bağlamda sizce sanat eseri nedir?
İçselleştirilmiş olan yürekteki aşkın, heyecanın, belki hüznün, mutluluğun -az önce bahsettiğim gibi- güzel ahlâkın ve edebin dışavurumudur diye düşünüyorum.
Ebruya nasıl başladınız?
Bir aile dostumuzun tavsiyesi üzerine 'neden olmasın' diyerek ebru hocası arayışına girdim. Ve Irgandı Köprüsü`nde bir bayan hocanın ders verdiğini heyecanla öğrenerek başladım. Kumaşa ebru yapıyorduk. At kılı ve gül dalından fırçamız yoktu. Boyayı biz`le tekneye damlatıyorduk. Klasik ebru hakkında bir bilgim olmadığı halde bu çalışma beni hiçbir şekilde memnun etmiyordu. O dönemde evimize yeni internet almıştık. Ebru hakkında bilgi araştırmaya başladım. Asıl, geleneksel ebrunun kâğıda yapıldığını öğrendim. Bir dönem, o şekilde geçtikten sonra tekrar hoca arayışına girdim.
Bahsettiğiniz dönemde Bursa`da geleneksel sanatlar alanına neler yapılıyordu?
Bursa o tarihlerde sanat anlamında son derece eksikti ve sanatla iştigal edenlerin sayısı parmakla sayılacak kadar azdı. Bir dönem, Uludağ Ü niversitesi İlahiyat Fakültesi Türk İslam Sanatları Tarihi Öğretim görevlisi Hicabi Gülgen`den ders aldıktan sonra Ömer Önder Cankurtaran hocamla 4 yıl boyunca ebru meşk etmeye devam ettim.
2005 yılından 2015`e kadar devam eden ebru ders ve icazet süreçleriniz nasıl ilerledi?
Ebru, aslında ilk zamanlar zamanı faydalı geçirebileceğim bir hobiydi benim için;
Bu süreçne kadar devam etti?
Rüyamda Önder hocamın ebrularımı beğendiğini görünceye kadar... Uzun soluklu bir yolculuktu... Bir yıl boyunca tekneye sadece battal attık ve hocamıza ne zaman çiçek yapacağız diye sormadık. Bu şekilde aslında bizler ebru yolunda yoğuruluyormuşuz, şimdi daha iyi anlıyorum.
Evde teknemi açtığımda 'hocama çalışmalarımı göstermem gerek' diyerek sabahlara kadar çalıştığımı hatırlıyorum. Gece çalışmalarımın lezzetini, heyecanını asla unutmayacağım.
4 yıllık eğitim sonrasında bir o kadar süreye yakın hocamla meşk ederek göz estetiğini oturtmaya çalıştım. Meşk etmek üzere İstanbul`a hocamı ziyarete gittiğimde 'size icazet vereceğim Mutlu hanım hazırlanın' deyince hissettiğim mutluluğu tarif edemem.
Sanatkâr ebruyu ne için yapar/yapmalıdır?
Bilindiği üzere Osmanlı döneminde ebru Allah kelâmının tezyini için kullanılmıştır.
Ebru kâğıt bezeme sanatıdır
O sebeple ebru kâğıt bezeme sanatıdır. Bu bilinçle ebru sanatı icra edilmelidir. Bir de kitaplardan okuduğumuz üzere ustalarımız ebruya dair külli irade cüz i iradeye ne güzel misaldir derler.
Yani;
Yani, cüz i iradeyle ebrucu boyasını tekneye atar, ancak tekneye boya düştüğü anda o damlaya müdahale edemez ve netice itibarıyla da 'yaptırıldım, O müsaade etti, oldu' der. Alparslan Babaoğlu hocamın 'bu günde mahcub etmedi' cümlesi beni hep düşündürmüş ve etkilemiştir,
Battaldan çiçek ebrusuna hatip ebrusundan taraklı ebrulara ve akkâseye kadar sanat eseri denilebilecek ebruyu nasıl tarif edersiniz?
Her bir konunun kendine has atışları, battal yaparken renkleri orantılı atarken aynı zamanda yüzey gerilimini hesap ederek doğru orantılı doldurabilmek, hatip ebrusu ve Necmeddin Efendi ebrularını yaparken biz hareketleri, akkâse ebru yaparken yazının sahibi hat ustasından müsaade alarak yazıyı doğru kesmek, bunlar önemli unsurlar. Asıl önemli olan, -ısrarla belirtmek istiyorum, iyi terbiye almış ebrucunun sanatı tarif ederken kullandığım kelimeleri tekneye yansıtarak- sabırla, tevazu ile, edep ile yapılan ebru.
Tabi ebrucuyu tanımak önemli. Görsel olarak ifade etmek gerekirse örneğin battal ebruda renk uyumu ve renklerin eşit dağılımı çiçek ebrularındaki göze hoş görünen estetiği diyebilirim.
Bursa`da ebru sanatına dair kim, neler yapıyor?
2015 yılında Önder Cankurtaran hocamızdan Abdullah Furat, Cahide Abanoz ve Tülay Toğal ile birlikte icazet aldık. Sadrettin Özçimi hocamızdan icazetli Zeynep Gültekin arkadaşım da Bursa`da ebru dersi vermekteler.
Öğrencilerinizle bu meyanda neler yapıyorsunuz?
Öncelikle öğrenci adaylarına ebrunun uzun soluklu bir yolculuk olduğunu, sabır, sebat ve iyi bir gözlemle ebru öğrenilebileceğini söylüyorum. Derse başladığımızda tarihini, ebru konularını, malzemelerini, fırça yapımını görüyorlar. Aslında aynı konuyu tekrar tekrar çalışırken hocalarımızın yaşantılarından anekdotları sohbet esnasında da aktarıyoruz. Yani ebrunun sadece pratikte değil de özde de olmasına çalışıyoruz.
Ebru atölyenizden yetişen öğrencileriniz için de bir paragraf açalım dilerseniz;
Geleneksel sanatlarımızda usta-çırak ilişkisi çok önemlidir. Bu ilişki ebediyete kadar gider. Öğrencilerim bu bilinçle derse gelirler ve atölyemiz onların ikinci evleridir. Küçük yaşta ebruya başlayıp elimde büyüyen, evlenen, hatta evlat sahibi olan öğrencilerim var. Çalışan, yüksünmeden derse gelen, yorgun ama dinlenmiş ve mutlu olarak evine giden öğrencilerim var. Dertleşiriz onlarla. Birbirimizin derdiyle hemhâl oluruz. Bir gün, küçük öğrencilerimden birinin 'hocam sizin kızınız yok ama aslında birçok kızınız var' demesi o kadar hoşuma gitmişti ki... Ne mutlu bana ki o sıcaklığı ve samimiyeti kurabilmişiz öğrencilerimle.
Ebru sevdalıları sizi nasıl buluyor?
Tarihi Irgandı Köprülü Çarşı`sının üzerinde atölyemin olması ebru severlerin ulaşmasını kolaylaştırıyor. Tabii eş-dost tavsiyesi de etken...
Bursa Tarihi Irgandı Çarşılı Köprüsü`nde yerli ve yabancı ziyaretçiler ebru sanatına ne kadar ilgili?
Yerli ziyaretçiler için ebru sanatı gerek sosyal medyada gerekse televizyon reklam ve dizilerinde yer bulduğu için ve ne yazık ki etkinlik adına anaokullarında dahi aslına uygun olmadan özel günler vesile edilerek yapıldığı için biliniyor. Tabii ilgi duyan ve samimi olan gelip ders alıyor. Yabancı ziyaretçiler ebruyu yaparken daha bir ilgiyle izlediklerini, ebrunun tekneden çıkışını sabırla bekleyerek sorularla öğrenmeye çalışıyorlar. Yabancıların sanata daha çok değer verdiklerini düşünüyorum.
İlginin artırılması için neler yapılabilir?
Bence iyi yetişmiş öğrenciler olmalı ki ebruyu doğru icra edip doğru anlatabilsin. Bunun yanı sıra konferanslar, seminerler verilebilir ve sergiler açılabilir diye düşünüyorum.
Geride kalan 15 yılda ebru sanatı size neler öğretti?
15 yıl önceki Mutlu dan çok şükür ki ebrucu Mutlu çıktı. Ve hayatıma hemen her alanda müsbet tesirleri oldu. Hayatıma manevi anlamda katkıları oldu. Anılar biriktiriyorum, manevi evlatlarımla çoğalıyorum. Ve O na sonsuz şükürler olsun ki torunlarıma anlatacağım ve bırakacağım çok şeylerim var.
Sizin ilave etmek istediğiniz hususlar nelerdir?
Özellikle belirtmek isterim ki ebru sanatı göründüğü gibi basit bir sanat değildir. Öğrencilerime, dostlarıma sürekli olarak '25-30, belki kırk yıl boyunca ebru yapıyor olsanız dahi teknenizde her yeni suyu karıştırdığınızda ilk günkü gibi acemisinizdir. Tekne başına geçtiğinizde acaba suyun kıvamı koyu mu olmuş? Acaba boyalarıma öd veya su ilave etmeli miyim diye düşünürsünüz. Öğrencilerime netice itibarıyla 'O kırk yıllık sürecin size katmış olduğu tecrübeyle bu konuyu aşarsınız' diyorum. Ayrıca ilave etmek istediğim bir husus daha var. Rabbimin üzerinde hakkı olan hocam Hicabi Gülgen`den, hocam Önder Cankurtaran`dan, Hocam Alparslan Babaoğlu ndan, hocam Mahmut Şahin den, hocam SevinçAktaş`tan ve hocam Yasin Kılıç`tan ebeden razı ve memnun olsun.
Son olarak okuyucularımıza neler söylemek istersiniz?
Ebru sanatına ilgi duyan okuyucularımıza ders almak istedikleri ebrucuyla ebru üzerine sohbet etmelerini, meşk ettiği hocasının olup olmadığını, icazet almış mı almamış mı bunları öğrenmelerini şiddetle tavsiye ediyorum.
İlginiz için teşekkür ediyorum.
Saygı ve hürmetlerimle...
