Doğan Cüceloğlu kitaplarında, sosyal medya paylaşımlarında ve kendisiyle yapılan televizyon programlarında sık sık, 'gelişmekte olan toplumlar için, özellikle de kendi toplumumuz için iki ortamı çok önemsiyorum' der ve şu iki maddeyi söylerdi:
- Çocukların doğup büyüdükleri ve içinde yetiştikleri 'aile ortamı' ki, bu nedenle anne baba rolleri çok hayati öneme sahiptir.
- Çocukların içinde eğitildikleri, aileden sonra en önemli yer olan ve geleceklerinin şekillendiği 'sınıf ortamı'.
Bu yazıda çocukların, aileden sonra en çok vakit geçirdikleri, hayata hazırlandıkları ve karakterlerinin şekillendiği sınıf ortamından söz edeceğim. Özellikle de geliştiren, ideal, olumlu sınıf ortamından söz edeceğiz.
Neden sınıf ortamı?
Okul ortamı ya da bir başka ortam değil de sınıf ortamı? Çünkü, bir çocuğun tüm eğitim hayatı neredeyse bir sınıfta ya da sınıflarda geçer. Sınıf, çocuğun ikinci evi gibidir. Arkadaşlarıyla, öğretmenleriyle birlikte gününün, hayatının büyük bir kısmını sınıfta geçirir. Sınıf o yüzden çok önemlidir. Sınıf ortamı, bir çocuğun hayatının gidişatını, geleceğini olumlu ya da olumsuz anlamda etkiler. Bir çocuk ya orada kendini keşfeder, güçlenir ya da kendini bile tanıyamadan hayatı boyunca edilgen biri olarak yaşayıp gider.
Yeniden kaliteli bir eğitim için, yeni bir eğitim reformu için işe nereden başlanacağı yıllardır tartışma konusu olagelmiştir ama bana göre doğru başlangıçnoktası sınıftır. Sınıftan başlamayan ya da sınıfa dokunmayan bir eğitim reformu yarımdır ve istenilen sonuçalınamaz. Sınıf ortamı yüzlerce etkene, bileşene bağlıdır. İdeal, geliştiren bir sınıf ortamının oluşturulması için birçok unsurun uyum içinde çalışması gerekir.
Araştırmacı Erdoğan Güler`e göre, etkili ve olumlu bir sınıf ortamının oluşturulması için birçok öğretim unsurunun birlikte ele alınması ve düzenlenmesi gerekmektedir. İdeal bir sınıf ortamında kalıcı bir öğrenmenin gerçekleşmesi öğrencinin merkezde olmasına, çocuğun akademik birikimi ve zekâsına, sınıfın fiziksel şartlarına, zaman kullanımına, sınıfta oluşan duygu atmosferine, öğretmen tarafından kullanılan yöntem ve tekniklere ve en uygun ölçme, değerlendirmelere bağlıdır.
Geliştiren bir sınıf ortamının oluşturulmasında en büyük görev hiçşüphesiz öğretmene düşmektedir. Öğretmenin kişiliği, iletişim şekli, kullandığı dil, tavır ve tutumları, kullandığı yöntem ve teknikler, pedagojik ve teknolojik formasyonu sınıfın ortamını doğrudan etkiler.
Her yönüyle ideal, olumlu ve geliştiren bir sınıf ortamının en önemli özellikleri şunlardır:
- Tüm öğrencilerin olduğu gibi kabul edildiği, hiçbirinin dışlanmadığı ve yargılanmadığı,
- Bütünleşme, kaynaşma ve sevilme duygularının egemen olduğu ve herkesin bu sınıfın bir parçası olmaktan mutlu olduğu,
- Öğrencilerin merkeze alındığı ve onların gelişiminin gerçekten önemsendiği,
- Bütün öğrencilerin bir şekilde doyuma ulaştığı ve başarıyı tattığı bir ortamın oluşturulduğu,
- Sonuçlardan ziyade sınıfta sürecin önemsendiği ve tüm derslere, etkinliklere katılımın teşvik edildiği,
- Amaca ve işe dönüklüğün başarı için önemli olduğunun bilindiği,
- Düzenlilik, kurallarda netlik ve disiplinli olmak gibi prensiplerin yaşatıldığı,
- Yeniliğin, girişimciliğin ve üretkenliğin önemsendiği, hataların da hayatta öğretici olduğunun gösterildiği,
- Her öğrencinin öğrenme deneyiminin eşsiz olduğunun farkında olunduğu, bireysel farklılıklara saygı gösterildiği ve bu farklılıkların öğretim programlarında dikkate alındığı,
- Öğretmenin klasik bir anlatıcı olmaktan ziyade destekleyici, yol gösterici özelliğinin öne çıktığı,
- Dersin akıcılığı ve akışına önem verilmesinin gerektiği ve birçok bilgi ve davranışın akışta kendiliğinden öğrenildiği,
- Öğrenciler arasında rekabetin ve yarışmanın değil de iş birliği ve yardımlaşmanın çok daha öğretici olduğu,
- Her öğrencinin korunması gereken bir onurunun olduğunun bilinmesi ve öğrenci özerkliğine saygı duyulması,
- Öğrencilerin birbiriyle ve öğretmenleriyle olumlu bir iletişim içinde olduğu ve özgürce sohbet ortamının oluşturulduğu,
- Eğlence ve mizahın sık sık kullanıldığı ve teşvik edildiği,
- Her türlü konuda ve uygulamada hakkaniyetin önemsendiği, riayet edildiği,
- Tahkir, şiddet, tehdit ve alaya alınma gibi olumsuz unsurların olmadığı,
- Endişe, korku ve kaygının en aza indirildiği, giderildiği,
- Öğrencilerin daha çok konuştuğu, öğretmenlerin az konuştuğu ve demokratik bir liderliğin sergilendiği,
- Soru sormanın teşvik edildiği ve cevapların öğrencilere buldurulduğu, problem çözme becerilerinin geliştirildiği,
- Öğrencilerin kendi eğitim ve öğrenim hayatlarıyla ilgili sorumluluk aldıkları ve etik davranışların özendirildiği,
- Herkesin olabildiğince kendi olarak, ismiyle var olduğu ve davrandığı bir sınıf ortamı içindeki öğrencileri her yönüyle geliştirir.
Bu özelliklere sahip bir sınıf ortamında öğrenci olmak, eğitim almak insanın hayatında karşılaşabileceği en büyük şanslardan birisidir. Yine böylesine olumlu bir sınıf ortamında öğretmen olmak da bir öğretmen için en büyük talihtir denilebilir.
Bir sınıf ortamını, o sınıfın içindeki bütün kişi ve diğer unsurlar birlikte oluşturur ve oluşan atmosferden herkes beslenir. Her öğrenci bambaşka özelliklerde, bambaşka renklerde olabilir. Her öğrencinin ihtiyaçduyduğu maddi ve manevi unsurlar farklı farklı olabilir. Aynen bir bahçedeki bitki ve ağaçların birbirinden farklı maddelere ihtiyaçduyması gibi. Ama sonuçta hepsi de köklerinin boy attığı topraktan ve gövdesinin serpildiği atmosferden ihtiyacı olan unsuru dengeli bir şekilde alır.
Geliştiren ve olumlu bir sınıf ortamında en önemli faktör bu özelliklerin dengelenmesidir. Bütün unsurlar belirli bir denge içinde olmalıdır. Birisinin aşırı yaşanması ya da hiçyaşanmaması olumsuz sonuçlar doğurabilir. Çünkü fazla bütünleşme ve kaynaşma akademik amaçlardan uzaklaşmaya, fazla çalışma ve plan vurgusu kaygıya, öğretmenin aşırı destekleyici tavrı bağımlılığa, fazla eğlence ve mizaha yer vermesi ciddiyetsizliğe yol açabilir. O yüzden ne az ne çok olmalıdır. Her şey tam ölçüsünde olmalıdır.
Yine Güler`e göre, bu alanda yapılan araştırma sonuçlarına ve olumlu sınıf atmosferi özelliklerine bakarak olumlu atmosferin hâkim olduğu sınıflarda derslerin huzur içinde, düzenli ve akıcı olarak, öğrenci gereksinimlerine yanıt verecek biçimde işlendiği, öğrencilerin bağımsız çalışmaya ve öğrenmeye özendirildiği ve derslerin sonunda önemli gelişmeler kaydettiği söylenebilir.
Olumlu ve geliştiren sınıflar hem öğrencilerin hem de öğretmenlerin kendisini mutlu hissettiği hem de birbirinden çok şey öğrendiği sınıflardır.
_____________
Yararlandığım Kaynak: Güler, E. (2005). Liselerde öğretmenlerin sınıf yönetimi (Doctoral dissertation).
