Sinüs nedir?
Sinüsler, burun ve göz çevresindeki kemiklerde bulunan boşluklardır. Dört grup sinüs vardır:
Frontal sinüs (alında, gözün hemen üstünde bulunur)
Maksiller sinüsler (burnun iki yanında üst çene kemiğinde bulunur.)
Etmoid sinusler (gözlerin arasında ve arkasında bulunur)
Sfenoid sinüsler (burun boşluğunun arkasında, kafa tabanında bulunur)
Sinüslerin hepsi ostium dediğimiz küçük kanallar aracılığıyla burun boşluğuna açılır. Sinüslerin içyapısı burun boşluğunun yapısı ile benzerlik gösterir, onun devamı gibi düşünebiliriz. Sinüsler ve burun içyüzeyi mukoza dediğimiz hücre örtüsü ile kaplıdır.
Mukoza hücreleri mukus denilen bir salgı üretir. Bu salgı mikroplar ve yabancı parçacıklar için bir filtre görevi görür. Ostium denilen küçük kanallar sinüslerin havalanmasını ve sinüs içinde oluşan mukusun boşalmasına(drenaj) izin verir. Ostiumların tıkanması sinüzitin gelişmesine neden olabilecek uygun bir ortam sağlar. Bu konuya aşağıda daha ayrıntılı değineceğiz.
Sinüslerde oluşan mukus nasıl taşınır?
Mukoza hücreleri üzerinde silia adı verilen fırçamsı yapılar vardır. Sinüslerde üretilen mukus, silia hareketleri ile burun boşluğuna iletilir, buradan da boğaza süzülerek yutulur ve mideye geçer. Mide asidiyle de mikroplar ölür.
Sinüslerin buruna açıldığı kanallar dar olduğu için (bazen 1-2 milimetre kadar) bu kanallar birçok nedenden dolayı tıkanabilir ve hava ve mukus hareketi engellenerek sinüzite yol açabilir. Mukosilier hareketlerin bozulması da sinüzitin gelişmesine katkıda bulunur.
Sinüsler ne işe yarar?
Sinüslerin ne işe yaradığı tam olarak bilinmemekle beraber olası görevlerini aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:
Solunan havayı ısıtılıp nemlendirir
Bağışıklık sistemine katkıda bulunur
Mukozal yüzeyi arttırır
Kafatasında oluşturduğu hava cepleri ile sinüsler kafa kemiğinin ağırlığını azaltmada katkıda bulunabilirler.
Sese rezonans verir (sinüzit olduğumuzda sesimiz burundan konuşur gibi çıkar)
Hava yastıkları gibi şok emici özelliği vardır.
Saydığımız bütün bu özellikler sinüslerin belki de ileride aydınlanacak çok daha önemli görevinin bir parçası olabilir.
Sinüzit nedir?
Sinüs boşluklarının içine döşeyen mukozanın iltihaplanmasına sinüzit denir. Bu arada sık karşılaşılan tıp terimleri ile ilgili bir ipucu verelim.
Sinüzitin İngilizce karşılığı sinusitis '-itis' son eki iltihaplanma anlamına gelir. Türkçeye geçerken kısaltarak sinüzit diyoruz. Aynı rinit (burun iltihabı), bronşit (bronşların iltihabı), artrit (eklem iltihabı), otit (kulak iltihabı) vb. gibi.
Sinüzit nasıl oluşur?
Sinüzitin oluşmasında en önemli neden sinüslerin burun boşluğuna açıldığı dar kanalların (ostiumların) tıkanmasıdır. Bu nedenle mukus akımı engellenerek sinüs içerisinde birikir. Mukusun sinüs içerisinde birikmesiyle basınçartışına yol açarak yüzde basınçhissi ve ağrıya neden olur. Sinüslerin havalanması da bozulduğundan, havasız olan bu ortamda mikroorganizmalar kolayca üreyerek enfeksiyona neden olurlar. İltihabın ilerlemesiyle mukusun kıvamı koyulaşır ve rengi sarı-yeşile döner.
Enfeksiyon, hava kirliliği, alerji, burnun anatomik bozuklukları gibi birçok neden buruna açılan kanalları tıkayabilir. Ve eğer uzun süre tıkalı kalırsa yukarıda anlattığımız süreçgelişir ve sinüzite neden olur.
Sinüzitin nedenleri nelerdir?
Sinüslerin havalanmasını engelleyen ve sinüslerden salgılanan mukusun boşalmasını engelleyen faktörler sinüzit oluşumuna yol açar. Peki nedir bu faktörler:
Ostiumların kapanması: Yukarıda bahsettiğimiz gibi sinüzitin en önemli nedeni ostiumların kapanmasıdır. Ostium denilen bu dar kanallarda mukozal yüzler birbirine çok yakın olduğundan, en ufak ödem bile mukozal yüzeylerin birbiriyle teması ile sonuçlanarak tıkanıklık oluşturur. Ü st solunum yolu enfeksiyonları, allerjik rinit, sigara, havadaki zararlı gazlar, bazı kimyasallar vb. nedenler mukozada tahrişe yola açarak ödeme neden olurlar. Ostiumlar fiziksel bir engel nedeniyle de kapanabilir. Örneğin: Yabancı madde, polip, septum deviasyonu, tümör vb.
Silia hareketlerinin bozulması: Silia lar burun ve sinüs içyüzeyini kaplayan mukoza hücreleri üzerindeki tüysü çıkıntılardır. Mukusun taşınmasında rol oynayan siliaların hareketi de önemlidir. Sinüslerde üretilen mukusun silier hareketler ile sinüslerden burun boşluğuna doğru taşınması lazım, yoksa sinüslerde birikmeye başlar ve bakterilerin üremesi için uygun bir ortam oluşur. Havanın nemi silier hareketlerin devamı için önemlidir. Kuru havalarda silier hareketler bozulur. Sigara da silia denilen bu tüysü çıkıntıları felçederek hareketi bozar.
Mukusun yapısı: Mukusun su içeriği ne kadar yüksekse o adar akışkan olur ve kolayca taşınır. Mukusun kıvamının tek başına sinüzit oluşmasında pek rolü olmasa da, sinüslerin boşalması zorlaştırarak iyileşmeyi geciktirebilir. Hasta olduğumuzda bol sıvı alın derler. Bunun bir nedeni de mukusun akışkanlığını sağlanmasıdır
Mukusun kıvamının koyulaşması ya da silier hareketlerin yetersiz olması sinüslerin boşalmasını zorlaştırır.
Nezle sinüzite dönüşebilir mi?
Nezle ya da grip olduğumuzda hafif bir burun akıntımız olabilir, genelde berraktır ve çok uzun sürmez. Ama bazen burun akıntısı haftalarca devam eder, rengi koyulaşır. Çünkü bu enfeksiyonlar sırasında burun içindeki dokular ödemlidir, şiştir ve mukusun kıvamı koyulaşır. Bu da sinüslerin drenajını(boşalmasını) yavaşlatır hatta durdurur. Özetle basit bir üst solunum yolu enfeksiyonu sinüzite dönüşür.
Allerjilerin sinüzitteki rolü nedir?
Alerjik rinitler toplumda gayet sık görülür (%10-15) Enfeksiyonlar gibi burun içyüzeyinde ödeme neden olur. Sinüs kanallarında mukozal yüzler birbirine çok yakın olduğundan, en ufak ödem bile mukozal yüzeylerin birbiriyle teması ile sonuçlanarak tıkanıklık oluşturur. Sonuçta sinüslerin boşalmasını engelleyerek sinüzit için uygun bir ortama neden olur. Allerjik hastalarda sinüzit daha sıktır ve kronikleşebilir.
Ayrıca polip ve konka hipertrofisi (burun içyüzeyi bir boru gibi düz değildir. konka denilen katlantılar vardır. her iki burun boşluğunda üst, orta ve alt olmak üzere üçkonka vardır. Konka hipertrofisi bu dokuların sürekli iltihabı maruz kalması nedeniyle şişmesidir) ostiumların tıkanmasına neden olabilir. bu durumlar özellikle allerjik hastalarda görülür, burun içdöşemesinin devamlı iltihabi uyaranlara maruz kalması nedeniyle oluşur. Polip gerçek bir polip değildir. Bu nedenle ameliyatla alınsa bile tekrarlayabilir.
Burundaki anatomik problemler sinüzite neden olur mu?
Bazı insanlarda septum dediğimiz burnun ortasındaki kemik-kıkırdak yapı travmayla kayabilir. Septum deviasyonu denilen bu durum doğuştan da olabilir. Yalnız her deviasyon sinüzite yol açmaz. Derecesi önemlidir. İnsanların çoğunda bir dereceye kadar deviasyon olabilir. Bu çoğu zaman için bir soruna yol açmaz, ama bir kulak burun boğaz uzmanı tarafından değerlendirilmelidir çünkü bazen deviasyon sinüs kanallarının tamamen tıkanmasına neden olabilir ve tekrarlayan, koikleşen sinüzite neden olur. Burundaki polipler ve yabancı cisimler de mekanik tıkanıklık oluşturarak sinüzite yol açabilir.
Sigara ve hava kirliliği sinüs problemlerine yol açabilir mi?
Sigara dumanı ve egzoz dumanı, ev kimyasalları (örneğin çamaşır suyu), parfüm gibi tahriş edici maddeler özellikle hassas kişilerde sinüzitin belirtilerini ağırlaştırabilir. Sigara dumanı, 'silia' denilen ve mukusu sinüslerin dışına taşıyan tüysü yapıları felçeder. Aynı zamanda solunum yollarında tahrişe yol açarak iltihaba neden olur.
Kuruma, silier hareketi bozan en önemli faktörlerden birisidir. Nem oranı azaldıkça mukosilier hareketler yavaşlar.
Bu konuyu anlatmaya devam edeceğiz.
Sağlıklı günler dileğiyle;
